Kodrąb

We wspomnieniach rosyjskiego oficera pułku witebskiego znajduje się informacja o ujęciu przez chłopów we wsi Kodrąb konnego oddziału złożonego z 14 powstańców pod dowództwem byłego junkra Edwarda Staweckiego. Miał on po ucieczce z Radomska (24 I 1863) z podległymi mu powstańcami przez jakiś czas ukrywać się w lesie niedaleko wsi Pytowice. Tam napadł na konny patrol złożony z trzech żandarmów. Powstańcom udało się zabić konia pod jednym z żandarmów i wziąć Rosjanina do niewoli. Prawdopodobnie to również ten oddział wieczorem 24 stycznia zarekwirował w majątku Augusta Czarnieckiego w Dobryszycach 12 koni z zaprzęgami. Pięciu podwładnych Staweckiego zostało rozbrojonych i zatrzymanych przez chłopów w karczmie w Kordębie w czasie, gdy czekali na podwody i furaż dla koni. Dowódca wraz z kilkoma innymi próbowali przyjść im z pomocą, ale nie sprostali przeważającej liczbie chłopów i także zostali pojmani. Więźniów odstawiono do Radomska, a Stawecki wyrokiem sądu polowego miał zostać skazany na karę śmierci i rozstrzelany 6 marca w Piotrkowie. Wiadomości na temat junkra Staweckiego są sprzeczne. Jego obecność w Kodrębie jest prawdopodobna, ponieważ znał te okolice – był stałym mieszkańcem wsi Kodrąb i tam również zameldowana była jego najbliższa rodzina. Potwierdzeniem śmierci Staweckiego w Piotrkowie mogłaby być inskrypcja nagrobna wykonana w 1928 r. na zbiorowej mogile powstańców w Piotrkowie, według której jednym z poległych był „uczeń Edward Stawecki”. Nie wiadomo jednak na jakiej podstawie ją umieszczono, ponieważ taka osoba nie znajduje się na żadnej znanej liście straconych w Piotrkowie. O jakiś działaniach Staweckiego w okolicach Radomska wspominali też ujęci powstańcy, choć już szczegóły ich zeznań są niewiarygodne – naczelnik wojenny okręgu olkuskiego informował Audytoriat Polowy, że Stawecki podczas napadu na Radomsko zabrał 89 jeńców, następnie szkolił ich i wraz z nimi jako samodzielny naczelnik ponownie zajął miasto.

Stawecki Edward (1829-1866) – dymisjonowany junkier, nauczyciel, wydawca, pomocnik inżyniera Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej, uczestnik powstania węgierskiego i styczniowego. Ur. 6 IX 1829 r. w Odechowie, s. Andrzeja (dzierżawcy majątku Odechów) i Teresy z Biernawskich. Gimnazjum Wojewódzkie ukończył w Piotrkowie. Później prawdopodobnie uczył się w jakiejś szkole wojskowej – Rosjanie określali go jako dymisjonowanego junkra. W 1849 r. w stopniu porucznika legionu polskiego wziął udział w powstaniu na Węgrzech. Wzięty do niewoli przez Austriaków, został wydany Rosjanom. Skazany na trzy lata twierdzy. Karę odbył w Zamościu. Po uwolnieniu pracował początkowo jako prywatny nauczyciel w majątku Radoszewskich w Opatówku koło Kalisza. W 1858 wydawca Albumu Kaliskie, przez pół roku właściciel gazety „Kronika Wiadomości Krajowych i Zagranicznych”. W 1861 r. oskarżony o działalność antypaństwową, nie udowodniono mu winy, mimo to objęty nadzorem policyjnym. W październiku 1861 r. uczestniczył w manifestacji w Horodle w rocznicę Unii Lubelskiej, był jednym z mówców. Przed powstaniem był wpisany wraz z matką, bratem Adamem, żoną Teoną (Atanazją) Zofią z Grygowiczów i córką Franciszką Teoną Józefą do księgi ludności stałej wsi Kodrąb, pracował wówczas w Częstochowie jako pomocnik inżyniera Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Małżeństwo miało jeszcze dwoje dzieci: Jadwigę Teklę i ur. w 1859 r. w Warszawie Tomasza Karola Józefa. E. Stawecki miał należeć do oddziału Józefa Grekowicza, który uderzył na Radomsko (23 na 24 I 1863). Jan Szubert w swych pamiętnikach pisał, że rankiem 23 stycznia Stawecki był jeszcze na stacji Poraj. Kilka dni po ataku na Radomsko został zatrzymany wraz z kilkunastoosobowym oddziałem przez włościan we wsi Kodrąb i później miał być rozstrzelany w Piotrkowie. Prawdopodobnie udało mu się uciec, bo już na przełomie stycznia i lutego był dowódcą kosynierów w oddziale Kurowskiego, następnie jako oficer kawalerii brał udział w zdobyciu komory celnej w Sosnowcu (6 II). Później służył pod dowództwem Czachowskiego, uczestniczył w bitwie pod Stefankowem, 22 IV 1863. W połowie czerwca 1863 r. z rozkazu Czachowskiego formował oddział opoczyński, prawdopodobnie był wówczas w randze majora. W lipcu 1863 r. wyjechał do Galicji. Po powrocie ponownie wziął udział w powstaniu, ale po klęsce pod Ratajami musiał znów uciekać za granicę. Za udział w powstaniu skazany przez sąd austriacki na 3 miesiące więzienia, następnie wydany Rosjanom. Wyrokiem Audytoriatu Polowego z 10 V 1865 r. skazany na pozbawienie wszelkich praw i dożywotnie osiedlenie na Syberii. Wyrok konfirmowano 24 VI 1865 r. Ze względu na zły stan zdrowia karę w zastępstwie pozwolono mu odbywać w więzieniu w Radomiu. Tam zmarł 4 kwietnia 1866 r. (fot.: N. Giżyński, Edward Stawecki – częstochowski konspirator i bohater powstania styczniowego, „Gazeta Częstochowska”, nr 3/4, 24.01-6.02.2019 r.).

Prawdopodobnie od początku 1864 r. w Kodrębie znajdowała się siedziba uczastku, którą kierował wojenny naczelnik.

Powstańcy związani z gminą Kodrąb

Borkowski Jan Łukasz (1841-1917), s. Stanisława (patrz więcej: Dmenin).

Kozera (Kozara) Aleksy, s. Wincentego i Agnieszki z Kowalczyków, ur. 12 VII 1842 r. w Józefowie w parafii Kodrąb, włościanin (akt ur. 50/1842, Kodrąb). Ujęty w Drochlinie 30 III 1864 r., skazany na osiedlenie na Syberii, wysłany 14 V 1864 r. do Pskowa do dyspozycji MSW.

Kromer Polemir, mieszkaniec Zakrzewa Wielkiego (dziś: Zakrzew), oskarżony o nielegalny wyjazd za granicę, dobrowolnie powrócił do kraju.

Mosiński Ignacy (1812-1864), proboszcz parafii Dmenin (patrz więcej: Dmenin).

Rogowski (Rogawski) Antoni Felicjan, ur. 8 VI 1829 r. w Zawadzie, s. Jana Nepomucena i Joanny z Kamockich, właściciel majątku Kodrąb. W 1855 r. ożenił się z Antoniną Kamocką (akt małż. 13/1855, Kościelec). Za udzielanie pomocy powstańcom skazany 10 VIII 1864 r. na karę grzywny w wysokości 800 rs.

Romański Walenty, s. Andrzeja i Rozalii z Serwów, ur. 26 I 1833 r. w Gosławicach (akt ur. 5/1833, Dmenin), włościanin. W 1858 r. ożenił się w Dmeninie z Konstancją Jankowską, był wówczas fornalem we dworze gosławickim (akt małż. 2/1858, Dmenin). Przed powstaniem urodził mu się syn Leonard (akt ur. 60/1860, Dmenin), a w styczniu 1864 r. córka Marianna (akt ur. 7/1864, Dmenin). Za przynależność do oddziału powstańczego skazany we Włodzimierzu na 3 lata rot aresztanckich. Musiał powrócić do domu najpóźniej z początkiem 1868 r., ponieważ w październiku zgłosił narodziny swojej córki Antoniny (akt ur. 97/1868, Dmenin). W 1872 r. urodził mu się drugi syn – Wincenty (akt ur. 25/1872).

Sołtysiak (właściwie: Sołtysik) Franciszek Serafin (1834-1924) – uczestnik powstania styczniowego. Ur. 14 IX 1834 r. w Pilczycy (gub. radomska), s. włościan Michała i Brygidy z Brzezińskich. Jako młodzieniec wraz z rodzicami mieszkał na tzw. komornym w Łagiewnikach (gm. Dmenin), tam też ożenił się 13 I 1861 r. z panną Apolonią Ptak (zm. 1910), c. Błażeja i Łucji z d. Gawlak. Mieli co najmniej 4 dzieci: Antoninę (ur. 1862), Antoniego (ur. 1865), Jana (1867-1939) i Juliannę (ur. 1870). F. Sołtysiak przystąpił do powstania styczniowego. Jego szlak bojowy ani przynależność do konkretnego oddziału powstańczego nie są znane. Wiadomo jedynie, że wziął udział w bitwach pod Kruszyną (prawdopodobnie w oddziale Oksińskiego 27 V 1863) i pod Kamieńskiem. Pod Kamieńskiem wzięty do niewoli, uwolniony z rąk kozaków dzięki pomocy właściciela majątku w Dmeninie Krygiera. Miał się przez kilka lat ukrywać, wiadomość ta nie wydaje się wiarygodna, ponieważ w roku 1865, 1867 i 1870 osobiście zgłaszał narodziny swoich dzieci. Aż do śmierci mieszkał w Łagiewnikach, gdzie zm. 7 V 1924 r.

Ślaski Włodzimierz Ksawery, h. Grzymała (1842-1917) – obywatel ziemski, uczestnik powstania styczniowego. Ur. 2 XII 1842 r. w Kluczach w par. Olkusz (w nekrologu błędnie: Mokrzeszu), s. Teofila Napoleona i Florentyny z Bukowskich (dzierżawców majątku Klucze, a następnie Mokrzesz). Wylegitymowany ze szlachectwa w 1854 r. Uczył się w Częstochowie, następnie do 1863 r. pomagał ojcu w zarządzaniu majątkiem w Mokrzeszu. W powstaniu początkowo walczył w oddziałach Langiewicza, dalszy szlak bojowy nieznany. Żonaty z Marią z Proszowskich (zm. 1892), mieli dzieci: Józefę Jadwigę (ur. 1876, wyszła za Juliana Józefa Najmowicza), Wacława Jana (1880-1892), Katarzynę (ur. 1881). Wiadomo, że w latach 1876-1881 zarządzał majątkiem Wysoka w par. Przybynów, co najmniej od 1892 r. mieszkał w Częstochowie. Zm. w Kodrębie 20 III 1917 r., pochowany prawdopodobnie na miejscowym cmentarzu. Źródła: Częstochowa, par. św. Zygmunta, akty zg.: 212/1892, 615/1892; Kodrąb, akt zg. 22/1917; Olkusz, akt. ur. 188/1842; Przybynów, akty ur. 98/1876, 116/1880, 133/1881; „Gazeta Codzienna” 1854, nr 254, s. 1; „Goniec Wieczorny” 1917, nr 170, s. 2.

Umiński Wojciech, s. Walentego, ur. ok. 1844 r., włościanin, poch. z Lipowczyc. Za przynależność do oddziału powstańczego skazany we Włodzimierzu na 3 lata rot aresztanckich.

Wojciechowski Jan, s. Antoniego, ur. ok. 1847 r., włościanin, poch. z Zakrzewa Wielkiego. Wzięty do niewoli 3 III 1864 r. w bitwie około Spirandy (Koprzywnicy), skazany na 2 lata w charkowskiej rocie aresztanckiej.