Lgota Mała

Dwór Rogawskich i Danielewiczów w Lgocie Małej, stan 2022 r. (fot. G. Mieczyński)

Po bitwie kruszyńskiej (29 VIII 1863) część rannych powstańców umieszczono we dworze w Lgocie Małej, którego dzierżawcą był Stefan Rogawski (powstańczy naczelnik okręgowy). Jak podawał Franciszek Kopernicki zorganizowany tam szpital posiadał 40 łóżek. Zmarło w nim 5 powstańców:

Będkowski Ignacy, poch. ze wsi Zawada w parafii Mstów, żonaty, zm. 2 IX 1863 r.;

Choromański Feliks, poch. z Warszawy, zm. 3 IX 1863 r.;

Pogorzelski Adam (ok. 1843-1863), poch. ze wsi Zapolice w pow. sieradzkim, zm. 5 IX 1863 r.;

Sikorski Klemens, s. Michała (ok. 1845-1863), ur. w Krotoszynie w Wielkim Księstwie Poznańskim, zm. 11 IX 1863 r.;

Załuski Maurycy h. Junosza (1826-1863), ur. prawdopodobnie (akt ur. sporządzono 20 lat później) 22 IX 1826 r. we wsi Leszcze w par. Łęczyca, s. Jana Karola Kajetana (ok. 1781-1859) i Placydy z d. Dunin (ok. 1785-1869) małżonków Załuskich. Rodzice byli właścicielami dóbr Charchów Księży i Rzechta w pow. sieradzkim. M. Załuski miał dwie lub trzy siostry. Po śmierci ojca był wierzycielem sum zapisanych na hipotekach majątku Charchów Księży oraz majątku Rzechta (i prawdopodobnie Drużbin). Do dóbr Rzechta przypisane miał też 6-letnie prawo zastawu. W 1862 r. był określany jako zastawnik folwarku Pałki należącego do wsi Wola Sypińska (dziś: Wola Sipińska), tam też mieszkał. Nie założył rodziny. Wziął udział w powstaniu styczniowym. Należał do oddziału Edmunda Taczanowskiego. Prawdopodobnie uczestniczył w potyczce pod Sędziejowicami (26 VIII 1863), następnie został ranny w bitwie pod Kruszyną (29 VIII), zm. 9 IX 1863 r. w Lgocie. Pochowany na cmentarzu w Kruszynie, wykonany z piaskowca nagrobek zachował się do dzisiaj (patrz: Kruszyna). (Uzupełnienia: Radomszczański Słownik Biograficzny, t. 3, s. 230-231)

Prawdopodobnie większość rannych leczonych w Lgocie pochodziło z oddziału kawalerii, który utknął w błotach między Lgotą a Wikłowem i tam został zdziesiątkowany przez rosyjskich huzarów. Dokładnego miejsca tego zdarzenia  nie udało się ustalić. Jest możliwe, że stało się to w okolicach skrzyżowania leśnych duktów w lesie między Wikłowem a Lgotą, gdzie dziś stoi metalowy krzyż. Na dzisiejszym metalowym krzyżu, wykonanym po II wojnie światowej, brak jest jakichkolwiek inskrypcji. Jakiś krzyż z pewnością znajdował się w tym miejscu już w okresie międzywojennym, bo jest zaznaczony na ówczesnych mapach, natomiast nie ma go na mapach sprzed powstania

.

Krzyż w lesie pomiędzy Wikłowem a Lgotą Małą (fot. G. Mieczyński)

W Lgocie Małej (i jej okolicach) Rosjanie aresztowali co najmniej trzech powstańców, być może niektórzy byli ozdrowieńcami po bitwie kruszyńskiej:

Borzychowski Kamil, s. Tomasza, włościanin, ur. ok. 1844 r., poch. z Krakowa, aresztowany 30 XII 1863 r., wysłany do Pskowa do rozpatrzenia sprawy przez MSW;

Kujk Jan, s. Andrzeja, ur. ok. 1843 r., poddany pruski, wzięty do niewoli 17 XI 1863 r.;

Żemła Marcin, s. Bartolomeusza, ur. ok. 1828 r., poch. ze wsi Dąbrowa w pow. olkuskim, skazany na 4 lata w rocie aresztanckiej.