Wiewiec

13 kwietnia 1863 r. na cmentarzu w Chabielicach pochowano siedmiu poległych powstańców w potyczce pod Broszęcinem (10 IV). Kazanie, które wygłosił na tej ceremonii ówczesny proboszcz parafii w Wiewcu ks. Paweł Knapiński uznane zostało przez władze za podburzające, za co duchownego aresztowano, a następnie zesłano na Syberię.

Knapiński Paweł (1818-1885) – duchowny katolicki. Ur. się 26 I 1818 r. w Godzieszach Wielkich (wieś i siedziba parafii w pow. kaliskim), jako syn Pawła i Franciszki. W źródłach pojawiają się rozbieżne daty urodzenia: 14 I 1818 r. (katalogi diecezji kujawsko-kaliskiej z lat 1857-1863), 15 I 1818 r. (katalogi diecezji kujawsko-kaliskiej z lat 1845-1856) i 26 I 1818 r. (katalogi diecezji kujawsko-kaliskiej z lat 1843-1844). Z tego powodu przyjęto datację zamieszczoną w najstarszych katalogach, lecz problem ustalenia właściwej daty czeka na dalsze badania naukowe, tym bardziej, że w księgach metrykalnych z parafii Godziesze Wielkie nie odnaleziono aktu chrztu P. Knapińskiego, natomiast pod datą 14 I 1819 r. odnotowano narodziny Pawła Knapa, s. Pawła i Franciszki z d. Kusz – być może wpis ten dotyczy tej samej osoby. P. Knapiński miał brata Franciszka, wcześnie osierociła ich matka. W tej sytuacji ojciec ożenił się powtórnie i z tego związku przyszło na świat jeszcze troje dzieci. P. Knapiński wykształcenie początkowe zdobył w szkole elementarnej w Godzieszach Wielkich, a następnie kształcił się w Szkole Obwodowej Filologicznej w Kaliszu, gdzie dał się poznać jako niezwykle zdolny uczeń (pobierał zasiłek naukowy dla utalentowanej młodzieży pochodzącej z ubogich rodzin). W 1839 r. wstąpił do Seminarium Duchownego we Włocławku, gdzie w 1842 r. otrzymał święcenia kapłańskie. Był uzdolniony muzycznie (grał na fortepianie i skrzypcach). Jako wikariusz posługiwał w dwóch parafiach: Dzietrznikach (1842-1844) i Kłobucku (1844-1853). Od 1853 r. był komendarzem, a od 1855 r. proboszczem w parafii Wiewiec (dekanat brzeźnicki). W czasie swojej posługi m.in. podniósł kondycję gospodarczą kościelnego majątku ziemskiego oraz wzniósł wg projektu Józefa Orłowskiego nowy murowany kościół, wyposażając go w stylowy drewniany ołtarz (nabyty z klasztoru oo. Karmelitów w Warszawie) oraz obrazy pędzla Ludwika Paprockiego i Edwarda Petzolda. Kolejne jego przedsięwzięcia gospodarcze zahamował wybuch powstania styczniowego w 1863 r., który zaważył na jego dalszym życiu. Wiosną w północno-zachodniej części dekanatu brzeźnickiego pojawił się oddział powstańczy płk. Teodora Cieszkowskiego, który w bitwie pod Broszęcinem (10 IV 1863) poniósł druzgocącą klęskę. Poległ dowódca płk. T. Cieszkowski i 6 jego żołnierzy (Józef Bykowski, Jan Imielnicki, Hipolit Kozłowski, Polikarp Krąkowski, Stefan Szymański i Tomasz Witkowski). Pogrzeb całej siódemki odbył się 13 IV 1863 r. w parafii Chabielice, przeradzając się w antycarską manifestację polityczną. P. Knapiński za wygłoszoną w czasie pogrzebu mowę, określoną później przez urzędników rosyjskich jako „podburzającą”, został 7 VI 1863 r. o godz. 2.00 w nocy aresztowany na plebanii wiewieckiej. Dwóch oficerów i 14 kozaków z Radomska odtransportowało go do aresztu w Radomsku, skąd przewieziono go przez Częstochowę do Cytadeli w Warszawie, gdzie przebywał w X pawilonie. Polowo-Wojenny Sąd, rozpatrując skierowane przeciw niemu zarzuty na tle wykroczeń politycznych, 23 IX 1863 r. wydał wyrok, na mocy którego został skazany na zesłanie na Syberię i pozbawienie wszelkich praw stanu. Tułaczkę rozpoczął 10 X 1863 r. Przebywał m.in. w miejscowościach: Tobolsk i Tar (gub. tobolska), Minusińsk, Krasnojarsk, Kańsk i Niżne Zaimka (gub. jenisejska), Irkuck i Tunka nad jeziorem Bajkał (gub. irkucka), Mezeń nad Morzem Białym (gub. archangielska), Jarosław nad Wołgą (gub. nowogrodzka) i Twer (gub. twerska). W tej ostatniej miejscowości spędził co najmniej 4 lata (ok. 1877-1881). W tym czasie doszło do zmiany władcy na tronie carskim. Urzędujący od 1881 r. nowy car Aleksander III już w następnym roku zawarł umowę między Rosją a Stolicą Apostolską, w wyniku czego zelżała nieco polityka władz państwowych wobec represjonowanych duchownych. Ks. Knapiński na mocy amnestii z 1 XII 1883 r. mógł powrócić do swojej Ojczyzny, z zastrzeżeniem, że nie ma prawa wykonywać żadnych posług religijnych. W pierwszej połowie 1884 r. przebywał już w Haliczu (gub. kostromska), skąd jeszcze tego samego roku dotarł do Kłobucka (dekanat częstochowski), gdzie zamieszkał na plebanii u swego dawnego proboszcza ks. Ignacego Jarnuszkiewicza. Nie cieszył się długo wolnością, bowiem zm. 22 II 1885 r. w Kłobucku i tam spoczął na miejscowym cmentarzu parafialnym. (J. Kapuściński, Knapiński Paweł, [w:] Radomszczański Słownik Biograficzny, t. II, Radomsko 2019, s. 84-85).

6 października 1863 r. pod Wiewcem powstańcza jazda pułkownika Słupskiego starła się z idącym od Kalisza oddziałem pod dowództwem ppłk. Tarasienki. Rosjanie posiadali (według różnych źródeł) dwie lub trzy roty piechoty (Kopernicki pisał nawet o 5), sotnię kozaków, półtora lub dwa szwadrony dragonów (huzarów) i dwa działa. Najpełniejsza relacja dotycząca potyczki znajduje się we wspomnieniach F. Kopernickiego, uzupełniają ją notatki prasowe. Po krótkiej utarczce flankierów obydwu stron Tarasienko cofnął się drogą w kierunku Krzywanic. Rozwinął swe siły na polach między dworem a znajdującym się z lewej strony lasem. Piechota bojąc się zasadzki nie wychodziła z lasu. Przeciwko Polakom ruszył tylko jeden pluton huzarów w szyku kolumnowym. Słupski natarł na niego obydwoma szwadronami – jednym od frontu, drugim zza dworu na lewe skrzydło. Huzarzy pierzchli, wielu zostało zabitych i rannych W prasie podano, że polska jazda szarżowała trzykrotnie i za każdym razem łamała szyk nieprzyjaciela. Twierdzono również, że Słupskiemu dzięki umiejętnemu manewrowaniu udało się wyeliminować z udziału w walce rosyjską piechotę. Jednak to raczej huzarzy sami pozbawili się osłony ognia własnej piechoty, ponieważ zbyt daleko wysforowali się przed swoje linie. W relacjach prasowych podawano informację, że jeden pluton powstańczej jazdy nie był zaangażowany bezpośrednio w walkę, ale miał za zadanie zdezorientowanie wroga – w jaki sposób, nie wyjaśniono.

Według źródeł polskich poległo 20 Rosjan. Tarasienko, aby ukryć rozmiar klęski, z pola bitwy zabrał rannych oraz tylko jednego zabitego. Pozostałych 9 huzarów, 8 kozaków i 2 oficerów pochowano w Krzywanicach. Prasa twierdziła, że 13 rannych leczono w szpitalu w Radomsku, a spośród nich co najmniej dwóch zmarło. Polacy mieli 5 zabitych i 6 rannych. W księdze zejść parafii w Wiewcu znajdują się akty zgonu pięciu poległych powstańców: Wincentego Juskiewicza (ur. ok. 1829), Józefa Modrzejewskiego (ur. ok. 1834), Adama Raura (ur. ok. 1828), Juliana Slezengera (ur. ok. 1833) i Tenczyca (pseudonim, ur. ok. 1833, poch. z Litwy). Z aktów zgonu wynika, że bitwa pod Wiewcem / Krzywanicami miała miejsce około godz. 14. T. Żychliński podawał jeszcze jedno nazwisko poległego Polaka, miał nim być niejaki Neugebauer (poch. z Poznańskiego, podoficer kawalerii pruskiej), który za niesubordynację został cięty pałaszem przez rotmistrza Zarębę. Być może powstaniec ten został tylko ranny, ponieważ jego zgon nie został odnotowany w księdze zejść parafii.

Słupski Ignacy (1810-1889), dotąd w wielu opracowaniach błędnie jako Kajetan. Ur. 11 IV 1810 r. w Maleninie (par. Witkowo), s. Józefa i Izabelli z d. Strzeleckiej, poddany pruski. Uczęszczał do gimnazjum w Trzemesznie. Wziął udział w powstaniu listopadowym jako podoficer w 5. Pułku Ułanów. Odznaczony srebrnym krzyżem wojskowym. Po powrocie do Wielkopolski służył w wojsku pruskim w 14. pułku ułanów landwery w stopniu porucznika (w niektórych opracowaniach błędnie, że przez 18 lat w pruskim 6. pułku ułanów). W powstaniu wielkopolskim 1848 r. dowodził 1. szwadronem 1. Pułku Ułanów, wsławił się szarżą pod Miłosławiem, gdzie zmusił 3 pruskie szwadrony do ucieczki. Po powstaniu wyjechał do Francji, następnie w 1849 wziął udział w rewolucji w Badenii. Aresztowany i skazany na 10 lat twierdzy. Opuścił więzienie w Wesel po odbyciu połowy kary. Wrócił do Wielkopolski – kilka lat mieszkał w Gnojnie, później przeniósł się do Kongresówki. 8 II 1863 r. ożenił się w Broniszewie z Wandą Ludwiką Morzycką, miał z nią córkę Helenę (ur. 1864). Żona zmarła po porodzie. W powstaniu styczniowym początkowo został wysłany przez Mierosławskiego do Wielkopolski w celu zorganizowania posiłków. Następnie walczył na terenie woj. mazowieckiego. 9 V Seyfried przekazał mu dowództwo nad swoim oddziałem, 17 V stoczył wygraną bitwę pod Babskiem, w nocy z 17 na 18 V zajął Rawę, a 22 V Pabianice. 23 V dowodził w wygranej bitwie pod Niewieszem k. Poddębic. Po połączeniu się z płk. Edmundem Callierem dowodząc jazdą wziął udział w bitwie pod wsią Grochowy (30 V). 3 VI oddział Calliera poniósł klęskę, a Słupski ratując tabory odłączył się od głównych sił. W czerwcu został mianowany pułkownikiem. W lipcu i sierpniu organizował jazdę w pow. piotrkowskim, został dowódcą 2. pułku ułanów w brygadzie E. Taczanowskiego. Uczestniczył w bitwie pod Kruszyną (29 VIII), po której Taczanowski zrezygnował z dowodzenia brygadą i zaproponował Słupskiemu przejęcie komendy nad ocalałymi oddziałami. Słupski propozycji nie przyjął, jednak później na rozkaz F. Kopernickiego zajął się odtworzeniem oddziału kawalerii pod swoim dowództwem. Stoczył pomyślną potyczkę pod Wiewcem i Krzywanicami (6 X), następnie połączył się z oddziałem A. Matuszewicza (13 X). Po bitwie pod Rudnikami (15 X) jego oddział był ścigany przez Rosjan, po kilku potyczkach został rozbity. Słupski ze względu na odniesioną kontuzję musiał zaprzestać walki i przekazał dowództwo Matuszewiczowi. Słupski ukrywał się we dworach w okolicach Ostrowa Wielkopolskiego i Kalisza. 9 V 1864 r. w wyniku denuncjacji został aresztowany i jako poddany pruski odesłany do Poznania. Przebywał w berlińskim więzieniu Hausvogtei, prawdopodobnie został objęty amnestią ok. 1866 r. Ostatnie lata życia spędził u córki i zięcia w Kutnie. Zm. 7 IV 1889 r., pochowany na cmentarzu parafii św. Wawrzyńca (uzupełnienia: D. Orłowski, Kajetan Słupski? Kim był naprawdę dowódca potyczki pod Mokrskiem z 15 października 1863 roku?, „Rocznik Wieluński”, t. 22, Wieluń 2022).

Powstańcy związani z Wiewcem

Chmielewska Emilia, poch. ze wsi Apoldowa(?) w Wielkim Księstwie Poznańskim, ur. ok. 1818 r., wdowa, szlachcianka. Przetrzymywała u siebie powstańców, aresztowana 5 VI 1864 r. we wsi Wiewiec w czasie zbiórki pieniędzy dla powstańców z rozbitych oddziałów. Skazana na nadzór policji i osiedlenie w południowych guberniach Rosji. Wysłana 29 VII 1864 r. do gub. woroneskiej w 36. partii zesłańców, na mocy decyzji MSW z 18 V 1865 r. powróciła do rodziny.

Frydrych Alfons, kupiec z Piotrkowa. Opuścił miejsce zamieszkania 16 I 1863 r., służył w oddziałach Oksinskiego, gen. Taczanowskiego i Słupskiego. Poległ 15 X 1863 r. pod Świątkowicami w Wieluńskim jako porucznik kawalerii, wg innych źródeł pod Rudnikami w Kaliskiem.

Frydrych Wilhelm, podporucznik, pomocnik inspektora policji w Ozorkowie, ewangelik. Członek partii Oksińskiego, a następnie A. Matuszewicza i Słupskiego. Ranny pod Starcami k. Złoczewa (15 X 1863) dostał się do niewoli, przetrzymywany w więzieniu w Piotrkowie.

Grottgier Jarosław, ur. w 1840 r. we Lwowie, oficer austriacki. W powstaniu służył jako rotmistrz w oddziałach: Mossakowskiego, Oksińskiego, Taczanowskiego, Matuszewicza i Słupskiego. Brał udział we wszystkich bitwach stoczonych przez tych dowódców. Ranny pod Mokrskiem, dostał się do niewoli, zesłany na ciężkie roboty na Syberię. Po powrocie był urzędnikiem kolejowym.

Grodzicki Bolesław (1843-1867), s. Michała, dzierżawcy lub właściciela majątku Wiewiec. Dowódca w stopniu podporucznika oddziału żandarmerii narodowej w pow. piotrkowskim. Za nadużycia odesłany do służby w 2. pułku ułanów E. Taczanowskiego jako szeregowy. Oskarżony przez Rosjan o przynależność do oddziałów powstańczych w stopniu oficera, skazany na 4 lata robót katorżniczych, wysłany na Syberię 19 XI 1864 r. Utonął w rzece Orling w nieznanych okolicznościach. Zachowały się jego listy pisane z zesłania. Na Starym Cmentarzu w Radomsku znajduje się symboliczny grób Bolesława Grodzickiego, inskrypcja zawiera błędną datę urodzenia i niepotwierdzone okoliczności śmierci.

List z zesłania Bolesława Grodzickiego do rodziców (AMRR)

Kucharski Leon, ur. w 1841 r., wpisany na listę weteranów powstania styczniowego jako mieszkaniec Wiewic (raczej: Wiewca).

Marmalik Boniek, s. Feliksa, ur. ok. 1843 r., włościanin, poch. z Wiewca. Służył w oddziale Oksińskiego, wzięty do niewoli 5 II 1864 r. w Struży, wysłany do Pskowa do rozpatrzenia sprawy przez MSW, sądzony we Włodzimierzu, skazany na 2 lata w tulskiej rocie aresztanckiej.

Orłowski, dowódca szwadronu w oddziale Słupskiego, wziął udział w potyczce pod Wiewcem (6 X 1863).