Przedbórz

Zajęcie Przedborza przez Jeziorańskiego

Przedbórz po raz pierwszy powstańcy zajęli w lutym 1863 r. Dokonał tego zorganizowany w pow. rawskim oddział Antoniego Jeziorańskiego. Rekonstrukcji szlaku bojowego oddziału w początkowej fazie jego istnienia dokonał Krzysztof Tomasz Witczak weryfikując liczne błędne informacje znajdujące się we wspomnieniach Jeziorańskiego. Jeziorański, którego awansowano do stopnia pułkownika i mianowano naczelnikiem wojennym pow. rawskiego, wbrew rozkazom Rządu Narodowego zdecydował o kilkudniowym szkoleniu swojego oddziału zanim zostanie użyty do działań zbrojnych. W międzyczasie podporządkował mu się oddział Józefa Śmiechowskiego. W nocy z 3 na 4 lutego Jeziorański dokonał udanego napadu na Rawę Mazowiecką, gdzie spalił koszary, zdobył broń i wziął jeńców. W czasie odwrotu stoczył udane potyczki pod Lubochnią (6 II) i Studzianną (wieczór 10 II). Prasa podawała, że oddział liczył wówczas około 1500 ludzi i był nieźle uzbrojony, miał nawet dysponować 4 armatami. Po bitwie pod Studzianną skierował się w stronę Przedborza. Wiadomo, że zanim dotarł do miasta obozował w okolicy wsi Skotniki. Jeziorański w pamiętnikach odnotował trzydniowy pobyt w Przedborzu pomiędzy 4 a 7 lutego. Jest to wiadomość błędna – K.T. Witczak udowodnił, że autor mylił daty i nazwy miejscowości. Data opanowania Przedborza w innych źródłach i opracowaniach historycznych podawana jest różnie: ranek 12 lutego, 14 lutego lub 15 lutego. Ta pierwsza, jako mało prawdopodobna (powstańcy musieliby przebyć marszem około 90 km w ciągu dwóch nocy i jednego dnia), została przez K.T. Witczaka odrzucona. Skłania się on do przyjęcia za właściwą datę zajęcia Przedborza 14 lutego. Uważa, że powstańcy przebywali w mieście tylko przez jeden dzień, zaś 15 lutego w trakcie jego opuszczania doszło do starcia ich tylnej straży z wkraczającymi Rosjanami i dlatego data tej potyczki w niektórych źródłach utożsamiana jest z datą opanowania Przedborza, natomiast samo zajęcie miasta odbyło się bezkrwawo. Korespondencja „Czasu” z 22 lutego mówi jednak, że do starć doszło 15 lutego w trakcie opanowywania miasta, potwierdza za to fakt jednodniowego pobytu w nim powstańców: W Studziannie w Opoczyńskiem, stał znaczny oddział powstańców pod dowództwem Jeziorańskiego. Wymaszerował ztamtąd i dnia 15go lutego zajął Przedbórz, wyparowawszy kozaków z miasta. Zabito kozakom kilku ludzi, reszta uciekła. Po jednodniowym odpoczynku, oddział ruszył dalej (…). Ta notatka prasowa jest jedyną odnalezioną informującą o potyczce oddziału Jeziorańskiego w Przedborzu i prawdopodobnie właśnie na niej opierali się późniejsi badacze twierdząc, że w ogóle się odbyła. Aniela Dobiecka w swoich notatkach z okresu powstania nie odnotowała żadnej potyczki oddziału Jeziorańskiego w Przedborzu, pod datą 16 lutego napisała tylko: Moskale ścigali Jeziorańskiego do Przedborza i nie dogonili go.

Z raportu gubernatora radomskiego dowiadujemy się o szczegółach dotyczących pobytu powstańców w mieście: Kilkadziesiąt powstańców, których dowódzca mienił się naczelnikiem siły zbrojnej powiatu Warszawskiego, Kaliskiego i Opoczyńskiego; przybyli do miasta Przedborza, ogłosili rząd narodowy, zniszczyli portrety i herby. Rub. sr. 1896, nie zabrali, lecz rozkazem podpisanym przez naczelnika Antoniego Jeziorańskiego i szefa sztabu T. Winnickiego polecili zwrócić kontrybuentom, aby rosyanie gotowizny tej nie zabrali. Płacili za wszystko dostarczone gotówką, a następnie jak najspokojniej udali się do Radoszyc. Przytoczona w raporcie liczebność oddziału z pewnością została zaniżona, błędnie podano również funkcję A. Jeziorańskiego. Brak w nim wzmianki o jakichkolwiek starciach i wynika z niego, że oddział wyszedł z Przedborza nieniepokojony przez Rosjan. W pamiętnikach A. Jeziorańskiego także brak informacji o walkach, również w czasie opuszczania miasta: (…) kiedy ich awangarda wchodziła do miasta, ariergarda oddziału mojego opuszczała je. Pułkownik twierdził, że nie chciał dopuścić do zniszczenia miasta i zamierzał stoczyć bitwę w korzystnym dla siebie miejscu pół mili za Przedborzem. Rosjanie jednak nie dali się wciągnąć w pułapkę. W księdze zejść przedborskiej parafii nie odnotowano w tym czasie zgonu żadnego powstańca. Reasumując, ustalenie daty zajęcia Przedborza pozostaje sprawą otwartą – zarówno dzień 14 jak i 15 lutego jest prawdopodobny, natomiast należy poddać w wątpliwość jakiekolwiek starcia w mieście.

Jeziorański Antoni (1821-1882), generał wojsk powstańczych. Początkowo organizował oddział w pow. rawskim, gdzie został mianowany pułkownikiem i naczelnikiem wojennym (później naczelnik powiatów rawskiego, opoczyńskiego i warszawskiego). W nocy z 3 na 4 lutego zdobył koszary w Rawie Mazowieckiej, następnie stoczył udane potyczki pod Lubochnią (6 II) i Studzianną (wieczór 10 II). Po przyłączeniu się do oddziału innych jednostek jego liczebność osiągnęła około 1500 ludzi. 14 lub 15 lutego zajął na jeden dzień Przedbórz. Później udał się w Sandomierskie i podporządkował Langiewiczowi. Mianowany generałem, stoczył potyczki pod Staszowem (17 II), Żarnowcem (20 II), Małogoszczem (24 II), Uniejowem (28 II), Pieskową Skałą (4 III), Skałą (5 III), Chrobrzem (17 III), Grochowiskami (18 III). W marcu mianowany naczelnikiem wojennym woj. lubelskiego. Poróżniony z Langiewiczem przeszedł do Galicji. W kwietniu ponownie wkroczył do Królestwa Polskiego. Dowodził pod Józefowem (24 IV) i Kobylanką (1 i 6 V). Poniósł porażkę pod Hutą Krzeszowską (11 V). Oskarżony o nieudolność. Po oczyszczeniu z zarzutów brał udział w dalszych walkach. W 1864 r. wycofał się do Galicji, złożył broń i ukrywał się. Aresztowany przez policję austriacką, więziony do 1865 r. Wyemigrował do Paryża, skąd powrócił do Galicji na początku lat 70. XIX w. Zmarł we Lwowie.

 

We wspomnieniach A. Jeziorańskiego pojawia się informacja, że będąc w Przedborzu (4-7 II) zażądał od miejscowych Żydów dostarczenia 130 par butów, 200 kożuchów i bielizny dla swoich żołnierzy. Żydzi wywiązali się z zamówienia i zrezygnowali z zapłaty oświadczając, że przekazują ten dar dla Rządu Narodowego w nadziei na dotrzymanie obiecanych praw ludności żydowskiej. K.T. Witczak, mając zastrzeżenia dotyczące wiarygodności wspomnień pułkownika oraz zauważając, że autor często mylił nazwy miejscowości, dopuszcza możliwość, że dar powstańcy otrzymali nie od mieszkańców Przedborza, lecz Wolborza. O ile udało się wykazać, że w pewnych przypadkach Jeziorański mylił obie nazwy miejscowości, to nie został udowodniony fakt zajęcia Wolborza. Nie odnotowują tego też żadne znane źródła. Należy przyjąć, że jeśli całe zdarzenie opisane przez Jeziorańskiego nie jest wytworem jego fantazji, to raczej miało miejsce w Przedborzu, a błędnie podana została tylko jego data.

Oddział Jeziorańskiego po opuszczeniu Przedborza udał się na południowy-wschód w kierunku Lasocina i był widziany 16 lutego w okolicy wsi Skąpe. Później doszło do połączenia z oddziałem gen. Mariana Langiewicza. Nigdy więcej nie wkroczył już na teren Radomszczańskiego.

Odezwa A. Jeziorańskiego do obywateli Okręgu Radomskowskiego wydana 15 lutego 1863 r. prawdopodobnie w Przedborzu (AGAD, zespół 244, sygn.171).

„Dziennik Powszechny” w marcu 1863 donosił: 2/14 z. m. banda buntowników w przechodzie przez kolonję Taras, w gminie Przedbórz, gubernji Radomskiej, powiesiła tam prowadzonych z sobą: żandarma nazwiskiem Majewskiego i włościanina z nazwiska niewiadomego. Aktów zgonu tych osób nie udało się odnaleźć. Wyrok wykonał prawdopodobnie oddział Jeziorańskiego.

Walki w okolicach Czermna

Potyczka pod Czermnem odbyła się poza Radomszczańskiem, ale (chociaż w skrócie) należy ją odnotować ze względu na pewne powiązania z Przedborzem i Radomskiem.

Rankiem 19 kwietnia 1863 r., na wieść o formującym się w okolicy Przedborza oddziale powstańców, stacjonująca wówczas w Radomsku pod dowództwem sztabskapitana Obuchowa 3. strzelecka rota 13. biełozierskiego pułku piechoty wraz z 25 kozakami wyruszyła z miasta. Rosjanie szli najkrótszą drogą przez Kodrąb. W Przedborzu otrzymali dokładniejsze informacje o lokalizacji powstańców, przeprawili się przez Pilicę i opuszczając Radomszczańskie około godz. 23 dotarli do Czermna. Tam o świcie w okolicznych lasach doszło do bitwy, w której formujących się powstańców rozbito. W starciu, które trwało do około godz. 14 został zabity m. in. naczelnik oddziałów powstańczych Hipolit Zawadzki (patrz więcej: Koniecpol), ale i też śmiertelnie raniono rosyjskiego dowódcę. Komendę po sztabskapitanie Obuchowie objął podporucznik Bogdanowicz. Żołnierze zabrawszy swoich 5 zabitych i 9 rannych oraz zdobyte konie i broń następnego dnia rankiem wrócili do Radomska.

Bitwa pod Przedborzem 25 czerwca 1863 r.

Pomiędzy 24 a 30 czerwca Rosjanie siłami dwóch dużych jednostek pod dowództwem generała majora Czengierego i generała majora Radena przeprowadzili skoordynowaną akcję przeciwko powstańcom w rejonie styku powiatów: piotrkowskiego, kieleckiego i opoczyńskiego. Czengiery posuwając się od południa zagroził oddziałowi majora Zaborowskiego (Antoniego Pacyny), który unikając okrążenia w okolicy Lelowa skierował się do Maluszyna, gdzie spotkał się z Józefem Oksińskim (patrz więcej: Koniecpol). Oddział ten według Oksińskiego składał się z 2 kompanii strzelców po 100 ludzi uzbrojonych w karabiny, 2 kompanii kosynierów (200 ludzi) i z półszwadronu ułanów (60 jeźdźców). Dowódcą jednej z kompanii strzelców (żuawów) miał być Francuz Chabrolles, zaś ułanów kapitan Tabaczyński. Z innych źródeł wiadomo, że dowódcą drugiej kompanii strzelców był kapitan Skompski (Skąpski), natomiast kawalerii nie Tabaczyński a rotmistrz Kosa (Aleksander Morbitzer). Łącznie siły powstańcze miały liczyć 500 strzelców, 1100 kosynierów i szwadron jazdy, ponieważ szwadron z oddziału Oksińskiego został wcześniej wysłany do wykonania innego zadania. Do Maluszyna dzień wcześniej przybył także oddział rotmistrza Dzianotta, który naciskany przez wojsko Czengierego musiał opuścić Włoszczowę, jednak nie przyłączył się do Oksińskiego, ale udał się w kierunku Oleszna, a następnie Ręczna. Jeden z kawalerzystów Dzianotta tak opisał żołnierzy Oksińskiego: (…) wkrótce nadciągnął ze swym oddziałem Oksiński, ale w tak opłakanym stanie, w takim nieładzie, że my przy całym swym nieporządku, wyglądaliśmy prawie wzorowo. Szczególniej kompania kosynierów, na wpół nagich, wynędzniałych, wzbudzała litość – byli to ludzie zawczasu skazani na śmierć, nie mając nawet satysfakcji użyć swego oręża, zwykle bowiem wystrzelano ich wprzódy, nim mogli oddać jaką korzyść swemi kosami.

Oksiński spotkanie z Zaborowskim datował na ranek 28 czerwca, co z pewnością jest informacją błędną. Następnie oba oddziały udały się do Przedborza, do którego wkroczyły wieczorem tego samego dnia. Powstańcy mieli przejść Pilicę w Woli Życińskiej i poruszać się prawym brzegiem rzeki przez Bobrowniki, Dobromierz i Pradkowice (w opisie marszruty Oksiński popełnił błąd – Pradkowice, dziś: Pratkowice, leżą na lewym brzegu Pilicy), a następnie zająć miasto od strony południowo-wszchodniej. Po drodze doszło do pierwszej wymiany strzałów z armią rosyjską. Oksiński przeszedł w Przedborzu most na Pilicy i zajął tereny na lewym brzegu rzeki. Zaborowski zajął stanowiska w prawobrzeżnej części miasta.

Według raportów rotmistrza Kosy i kapitana Chabrolles’a oddział Oksińskiego wyszedł z Maluszyna pierwszy. Zaborowski nie zamierzał z nim współdziałać, chciał uciec przed nadciągającą obławą rosyjską i szybko przemieścić się na podwodach w kierunku Kielc, gdzie wówczas stacjonowało tylko 80 carskich żołnierzy. Stwarzało to możliwość opanowania miasta. Jednak już po dwugodzinnym odpoczynku w Maluszynie nadeszła wiadomość o zbliżających się Rosjanach, co zmusiło Zaborowskiego do pospiesznego podążenia za Oksińskim. Oba oddziały połączyły się jeszcze przed Przedborzem. Do Przedborza z okolic Ręczna dotarł też oddział kawalerii Dzianotta, który na wieść o nadciągającym od Piotrkowa innym oddziale Rosjan chciał połączyć się z Oksińskim lub przebić w kierunku Złotego Potoku.

Ze wspomnień Henryka Huberta wynika, że Oksiński, choć był o to proszony przez swych oficerów, nie zamierzał walczyć z Rosjanami, ale raczej chciał uciec nieprzyjacielowi. Prawdopodobnie liczył, że w pewnym momencie zmęczony wróg zrezygnuje z pogoni. Pewne możliwości zmylenia pościgu dawały lasy rozciągające się za Przedborzem. Z relacji H. Huberta dowiadujemy się, że Zaborowski otrzymał rozkaz osłaniania wycofujących się oddziałów Oksińskiego i opóźniania posuwania się Rosjan.

Plan bitwy w Przedborzu (BJ Rkp. 7928 IV, k. 42)

Rozmieszczenie sił powstańczych znane jest dzięki sporządzonemu przez Zaborowskiego planowi bitwy. Informacje w nim zawarte pokrywają się z raportami Kosy i Chabrolles’a oraz relacją H. Huberta. Prawe skrzydło oddziału Zaborowskiego oparte było o rzekę, stanowili je żuawi z kompanii Chabrolles’a, stanowisko to było najbardziej wysuniętą pozycją powstańców. Reszta tej kompanii zajęła kościół i plebanię, natomiast kompania Skompskiego (Skąpskiego) drogę, którą powstańcy przyszli do miasta. Kosynierów umieszczono w rezerwie za strzelcami. Na lewym skrzydle za wiatrakiem ukryli się jeźdźcy Kosy. Na rynku znajdowały się furgony i rezerwy. Jakiś czas przebywali tam też kawalerzyści Dzianotta.

Walki rozpoczęły się po zmroku około godz. 21 wraz z nadejściem oddziału kozaków, ci ostrzelani przez powstańców wycofali się. Rosjanie w Łączkowicach rozdzielili swoje siły – część przeprawiła się brodem przez Pilicę. Według Oksińskiego dysponowali dwoma batalionami piechoty, dwoma szwadronami dragonów i dwoma armatami. H. Hubert podawał: 14 rot piechoty i 4 sotnie jazdy. W dzienniku A. Dobieckiej czytamy: (…) Czengery atakował, miał z sobą 1500 piechoty, 300 kawalerji i 4 działa. Krakowski „Czas” szacował siły rosyjskie na 1000 żołnierzy piechoty, 4 działa i oddział kozaków. Prawdopodobnie te ostatnie dane są najbliższe prawdy. Choć siły rosyjskie liczebnie były zbliżone do powstańczych, to Rosjanie przewyższali je uzbrojeniem i wyszkoleniem. Główny atak Rosjanie skierowali prawym brzegiem rzeki bezpośrednio na miasto próbując oskrzydlić je z prawej strony. Wśród obrońców największą odwagą wykazała się kompania Chabrolles’a, która aż 6 razy odparła ataki nieprzyjaciela. Próba użycia kosynierów nie powiodła się, kontratak załamał się, gdy jeden z nich został zabity a kilku raniono. Ucieczce kosynierów zdołano zapobiec stawiając za nimi kilku strzelców z rozkazem strzelania do dezerterów. Część Rosjan atakowała oddział Oksińskiego na lewym brzegu Pilicy. Czengiery ustawił w pobliżu Łączkowic baterię 4 armat, z których ostrzeliwano stanowiska powstańców po obu stronach rzeki. Oksiński zadecydował o wycofaniu się w kierunku Bąkowej Góry. Twierdził, że powiadomił o tym Zaborowskiego i nie rozumiał, dlaczego ten zwlekał z ewakuacją przez most. Zaborowski albo nie otrzymał rozkazu, albo nie mógł go wykonać, ponieważ był zajęty walką. W końcu i on postanowił się wycofać, ale z pewnością polecenie odwrotu nie dotarło do wszystkich podlegających mu żołnierzy Zarówno obrona, jak i odwrót odbywały się chaotycznie, bez współdziałania poszczególnych jednostek. Karol Aleksandrowicz (ułan z oddziału Dzianotta) raportował: (…) staliśmy bez żadnego ładu i dowództwa, plan bitwy był nieznany, o dowódzce dopytać się nie można było (…). Nocne warunki w jakich odbywała się ewakuacja potęgowały bałagan, szczęśliwie dla powstańców ciemności przeszkadzały również Rosjanom w zorientowaniu się w sytuacji. Strzały, mimo że liczne, często były niecelne. Opuszczenie przez oddział Oksińskiego swoich pozycji pozwoliło Rosjanom podtoczyć armaty bliżej miasta. Ostrzał skierowany na most utrudniał łączność między powstańczymi oddziałami oraz uniemożliwił niektórym jednostkom Zaborowskiego wycofywanie się z miasta w tym samym kierunku co Oksiński. Przejść most udało się jeździe Kosy oraz Zaborowskiemu z jedną kompanią piechoty. Jazda Dzianotta bez rozkazu wycofała się za miasto w kierunku Czermna zabierając ze sobą furgony pozostawione przez Zaborowskiego i około setkę ludzi z jego oddziału. Później oddział udał się przez Fałków do Ręczna i Skotnik. Najdłużej w mieście przebywał oddział Chabrolles’a, do którego nie dotarł rozkaz o odwrocie. Kapitan zorientowawszy się, że pozostał sam, zanim wycofał się z Przedborza zebrał część zagubionych żołnierzy z innych kompanii. W ten sposób uratował około 30 powstańców przed dostaniem się do niewoli lub śmiercią. Następnie udał się w kierunku Nosalewic i Skotnik (patrz więcej: Nosalewice).

Straty powstańców według Zaborowskiego miały wynosić 2 zabitych i 3 rannych. W księgach metrykalnych Przedborza znajduje się tylko jeden wpis dokonany 27 czerwca o godz. 10 rano dotyczący nieznanego z imienia i nazwiska powstańca, który poniósł śmierć 25 czerwca w czasie bitwy w Przedborzu. Informacja ta poddaje w wątpliwość podawaną dotąd przez większość historyków datę bitwy w tym mieście – 27 czerwca 1863 r. Nawet jeśli wpisujący pomylił datę zgonu, to z pewnością nie pomylił godziny wpisu (w tym dniu zgłoszono o tej samej porze 2 zgony). Wszystkie źródła są zgodne, że bitwa rozpoczęła się wieczorem, nie mogła więc odbyć się 27 czerwca. Datę bitwy w dniu 25 czerwca podają źródła rosyjskie, m. in. raport pobitewny p.o. Gubernatora Cywilnego Radomskiego z 1 lipca 1863 r., potwierdza ją również notatka w dzienniku A. Dobieckiej, z której wynika, że oddział Dzianotta połączył się z Oksińskim w czwartek 25 czerwca, a jak wiadomo stało się to na krótko przed rozpoczęciem starcia. W źródłach z epoki 27 czerwca jako data bitwy w Przedborzu występuje tylko w korespondencji „Czasu” z 3 lipca 1863 r. i stąd prawdopodobnie została powielona w różnych opracowaniach historycznych. Nie podważano jej, chociaż niektóre zawarte w notatce prasowej informacje też są wątpliwe, np. uczestnictwo w bitwie oddziału [Władysława] Rębowskiego (patrz: Kamieńsk): Natomiast mamy pewne wiadomości o przebiegu boju pod Przedborzem, stoczonego 27go t. m. W okolicy tej zgromadziły się znaczne siły polskie pod głównem dowództwem Oksińskiego, składające się z oddziałów: Oksińskiego, Litticha, Zaborowskiego (który nadciągnął z Olkuskiego), oraz z konnych hufców Kosy i Rębowskiego, razem było do 1700 zbrojnych Polaków. Na część ich w Przedborzu stojącą uderzył jenerał Czengiery z 1000 piechoty, 4 działami i oddziałem kozaków, gdy telegrafami zawezwane posiłki spieszyły mu od Częstochowy i Piotrkowa. Według nadeszłych doniesień, Czengiery mógłby być zupełnie rozbitym, zanim te posiłki nadeszły, gdyby Oksiński wszystkich sił użył; lecz świadkowie twierdzą, iż stał z większą częścią bezczynny. Czengery nieśmiąc wejść do miasta, strzelał tylko z dział zdaleka i zburzył jeden dom, a otrzymawszy sztafetami wiadomość, iż Kielcom zagroził z lasów świętokrzyskich posuwający się oddział Czachowskiego, (gruba tylko niewiadomość uważa oddział Zaborowskiego działający w Olkuskiem a świeżo pod Przedborzem, za jedno z oddziałem Czachowskiego, który był o 20 mil stamtąd w Sandomirskiem), opuścił plac boju i szybko wraz z swojem wojskiem ku Kielcom podążył. W czasie tej kanonady pod Przedborzem, gdyż na niej tylko prawie cały bój się ograniczył, jeden z powyżej wymienionych oddziałów polskich starł się niedaleko od Przedborza pod Trzebnicę [raczej: Trzepnicę] z Moskalami zapewne od kolei ciągnącymi. Po skończonym boju i odejściu Czengerego, Oksiński, z trudnych do pojęcia przyczyn, polecił oddziałowi swemu i Litticha, a podobno i Zaborowskiego, rozejść się na parę tygodni a broń zakopać. Tego niepojętego rozkazu, którego bliższe przyczyny zapewne wkrótce wyśledzone zostaną, nieusłuchało wielu, i Kosa z całym swym oddziałem, Zaborowski z częścią swego odciągnęli od Przedborza z bronią w ręku; podobno także część oddziału Litticha broń zatrzymała i w małych gromadkach pociągnęła w inną stronę; posłany podobno przez Rząd Narodowy inny dowódzca miał część rozchodzącego się oddziału Oksińskiego zgromadzić. Szczegółowe sprawozdania wyjaśnią nam bliżej przebieg boju i następnych po nim wypadków oraz niepojęty rozkaz rozpuszczenia tak znacznej siły, bo 1700 ludzi wynoszącej, z których do 800 ludzi miało karabiny lub sztucce z bagnetami. Biorąc pod uwagę wszystkie wyżej wymienione źródła za najbardziej wiarygodną datę bitwy w Przedborzu należy uznać dzień 25 czerwca.

Raport p.o. Gubernatora Cywilnego Radomskiego z 1 VII 1863 r. (APKi, zespół 288, sygn. 183)

Spośród wymienionych w raporcie 19 jeńców, którzy dostali się do rosyjskiej niewoli udało się ustalić nazwiska sześciu: Jana Chajduskiewicza, Karola Fila, Władysława Kielesińskiego, Michała Klimaszewskiego, Kazimierza Kowalskiego i Ignacego Śladkowskiego. Wiadomo, że Fil i Klimaszewski należeli do oddziału Zaborowskiego, przynależność pozostałych nie jest znana. Wszyscy byli przetrzymywani w więzieniu w Kielcach, a następnie decyzją z 15 IX 1863 r. zostali karnie wcieleni do carskiej armii.

W czasie bitwy w wyniku ostrzału artyleryjskiego został w mieście całkowicie zburzony jeden dom, a kilka uszkodzono. Duże straty ponieśli rolnicy w uprawach w promieniu kilku wiorst od miasta. Ofiar cywilnych nie zgłoszono.

Pod koniec czerwca M. Pawliszczew odnotował w Przedborzu zabór składek dzierżawnych dokonany przez oddział powstańczy pod nieznanym dowództwem przybyły z Galicji (Kosy?, Zaborowskiego?).

Bitwa pod Przedborzem 3 IX 1863 r.

Chmieleński (Chmieliński) Zygmunt Adam (1835-1863), s. Jana Nepomucena (generała wojsk rosyjskich), ur. 1 XII 1835 r. we wsi Barcząca niedaleko Mińska Mazowieckiego. Jeden z najzdolniejszych dowódców powstania styczniowego. Kształcił się w Aleksandryjskim Korpusie Kadetów, a następnie w Akademii Wojennej w Petersburgu. Patent oficerski odebrał w 1854 r. Uczestniczył w wojnie krymskiej, następnie otrzymał przydział jako porucznik artylerii do garnizonu warszawskiego. Tam włączył się w działalność konspiracyjną. W 1861 r., aby uniknąć walki z rodakami, złożył dymisję, która nie została przyjęta. Wówczas samowolnie opuścił armię i wyjechał za granicę. Wykładał matematykę i artylerię w Polskiej Szkole Wojskowej w Genui, a następnie w Cuneo. Po wybuchu powstania próbował przedostać się do Polski, ale został aresztowany przez Austriaków. Uciekł z więzienia i w kwietniu 1863 r. przyjechał do Krakowa. W maju wyruszył jako kapitan na czele oddziału do Królestwa Polskiego. Działał głównie na terenie woj. sandomierskiego i krakowskiego. Uczestniczył w wielu potyczkach i bitwach, m. in.: pod Skalbmierzem (30 V 1863), Janowem (6 VII 1863), Złotym Potokiem (9 VII 1863), Rudnikami (28 VII 1863) Obiechowem (14 VIII 1863), Pieskową Skałą (15 VIII 1863), Imbramowicami (15 VIII 1863), Białą (18 VIII 1863). W sierpniu mianowany majorem, we wrześniu pułkownikiem i naczelnikiem wojennym woj. krakowskiego. Po bitwie koło Jeziorka został szefem sztabu korpusu gen. Józefa Hauke-Bosaka. Stoczył kolejne bitwy: pod Przedborzem (3 IX 1863), Ciernem (22 IX 1863), Warzynem (23 IX 1863), Czarną (24 IX 1863), Mełchowem (30 IX 1863), Stawami (9 X 1863), Oksą (20 X 1863), Kwiliną (21 X 1863), Jeziorkiem (29 X 1863), Drugnią (4 XI 1863), Strojnowem (4 XI 1863), Górami (5 XI 1863), Wólką (23 XI 1863), Strojnowem (24 XI 1863), Opatowem (25 XI 1863), Ociesękami (28 XI 1863), Sprową (4 XII 1863), Rakoszynem (5 XII 1863), Hutą Szczeceńską (9 XII 1863), Makoszynem (15 XII 1863), Bodziechowem (16 XII 1863). W tej ostatniej został ranny i dostał się do niewoli. Rozstrzelany w Radomiu 23 XII 1863 r.

W drugiej połowie sierpnia 1863 r. Chmieleński stacjonował przez dwa tygodnie w Chlewskiej Woli (jak twierdził W. Przyborowski, w pobliżu mieszkała młoda i piękna mężatka, z którą dowódcę łączyła bliższa znajomość). Po rozproszeniu oddziału Chmieleńskiego po bitwie pod Obiechowem (14 VIII) udało się go odtworzyć, liczył wówczas nie więcej niż 500 piechurów i 100 kawalerzystów. W obozie panował porządek i dyscyplina, co nie zdarzało się zbyt często w wojskach narodowych. Żołnierze byli jednakowo umundurowani i sprawiali wrażenie regularnej armii. Codziennie odbywały się ćwiczenia i musztra. Nie dochodziło do ucieczek, ponieważ Chmieleński każdego złapanego dezertera karał śmiercią. Dowódca na wieść o tym, że w jego kierunku z Kielc i Jędrzejowa nadciągają kolumny Czengierego (4 roty piechoty, szwadron dragonów, sotnia kozaków i 3 armaty) oraz pułkownika smoleńskiego pułku Schulmana (3 roty piechoty i 2 szwadrony dragonów) zwinął 30 sierpnia obóz i wyruszył przez Czaryż w kierunku Przedborza. Powstańcy przeszli Pilicę w Maluszynie. Równolegle do Chmieleńskiego w odległości około 3 wiorst posuwał się oddział Iskry. Wojska rosyjskie od uciekających powstańców dzielił podobny dystans. 3 września żołnierze Chmieleńskiego odpoczywali we wsi Pratkowice niedaleko Przedborza (wg innych źródeł w Rudce). Wówczas Rosjanie zdecydowali się na atak mający zagrodzić Polakom drogę do Przedborza i zepchnąć ich w kierunku Pilicy. Pierwsi ruszyli dragoni, którzy zsiedli z koni i tyralierą strzelając próbowali obejść powstańców. Chmieleński wysłał przeciwko nim piechotę. Ta powstrzymała natarcie i niewiele brakowało, aby odcięła dragonów od reszty sił rosyjskich. Wycofując się powstańcy wkroczyli do Przedborza, gdzie obsadzili most i stamtąd razili nieprzyjaciela kulami. Rosjanie nie zdecydowali się na szturm i odstąpili od miasta, prawdopodobnie obawiając się uderzenia oddziału Iskry na swoje tyły. Polacy mieli stracić 2 zabitych, a 4 zostało rannych (m. in. porucznik kawalerii Jan Mazaraki), Rosjanie łącznie około 50 rannych i zabitych. Pawliszczew w swoim raporcie wspomniał o 13 żołnierzach Chmieleńskiego wziętych do niewoli. W aktach metrykalnych parafii rzymskokatolickiej w Przedborzu brak jest jakichkolwiek aktów zgonu powstańców z tego okresu. Oddział Chmieleńskiego przeszedł następnie przez Czermno w kierunku Skotnik, gdzie dołączyła do niego grupa powstańców z rozbitej pod Kruszyną brygady Taczanowskiego (patrz: Kruszyna). Następnie Chmieleński ruszył lasami do Żeleźnicy, gdzie przebywał co najmniej tydzień (patrz: Żeleźnica). Dał odpocząć swoim ludziom i prowadził akcję aprowizacyjną, m. in. zażądał wydania koni przez właściciela majątku Rączki. W tym samym czasie w Olesznie stacjonował oddział powstańczy Iskry. Łącznie w obu jednostkach znajdowało się wówczas około 600 ludzi. Powstańcy z jednej z nich skonfiskowali 1500 rs. żydowskim mieszkańcom Przedborza.

C. Januszewski, Ze wspomnień o pułkowniku Chmielińskim („Polska Zbrojna” 1924, nr 22, s. 6)

Walki zimą 1863/1864

Na początku nowego roku prasa informowała, że 2 I 1864 r. w rejonie Przedborza miała miejsce potyczka między Rosjanami dowodzonymi przez kapitana kozaków Oposzyńskiego a konnym oddziałem polskim liczącym kilkudziesięciu ludzi. Podobno zabito 12 powstańców, ujęto jednego oraz zabrano trzy konie i broń. Nie podano, kto dowodził polską jednostką. W drugiej połowie stycznia pod Przedborzem miało dojść do kolejnego starcia. Oddział [Leopolda?] Dąbrowskiego z miechowskiego pułku liczący około 300 ludzi chciał się połączyć z Rębajłą. 20 stycznia został pod Kunowem w pow. opatowskim zaatakowany przez Rosjan pod dowództwem mjr. Butkiewicza. Powstańcy rozproszyli się, a 25 dostało się do niewoli. Pozostała grupa dotarła w okolice Przedborza, tam 21 stycznia rozbił ją oddział Chudiakowa wysłany z Gorzkowic. Niektóre źródła podają inną datę – 23 stycznia, miał też zginąć dowódca Dąbrowski i 25 jego podwładnych. Dokładna lokalizacja miejsc obu potyczek pod Przedborzem nie jest znana, często tylko orientacyjnie określano rejon walk, stąd pole bitwy mogło być oddalone wiele kilometrów od wskazywanego w komunikacie. W okolicach Przedborza znajdują się dwa krzyże upamiętniające poległych powstańców: w lasach koło Reczkowa Starego (patrz: Reczków Stary) i Miejskich Pól. Możliwe, że któreś z nich jest związane ze wspomnianymi wyżej wydarzeniami. W księgach zejść okolicznych parafii nie odnaleziono aktów zgonu potwierdzających jakiekolwiek walki w tym czasie.

Krzyż w pobliżu Miejskich Pól (fot.: Mieszkańcy Przedborza uczcili pamięć o powstańcach styczniowych. Znicze pod krzyżem, „Gazeta Radomszczańska”, https://radomszczanska.pl/artykul/mieszkancy-przedborza/940505 )

W księdze zejść parafii przedborskiej znajdują się również akty zgonów dwóch żołnierzy rosyjskich: Pawła Aleksiejewa (lat 38, z połockiego pułku piechoty) i Michała Grigoriewa (lat 35, z VII lekkiej baterii artylerii). Obaj zmarli w 1864 r.

Powstańcy związani z Przedborzem

Aleksandrowicz Karol, ułan 4. plutonu jazdy Bończy, następnie pod dowództwem rotmistrza Dzianotta wziął udział w bitwie pod Przedborzem (25 VI 1863).

Bagniewski, służył w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Uczestniczył we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do jego połączenia z Langiewiczem.

Bajer Julian, dowódca kawalerii w oddziale Śmiechowskiego, a następnie Jeziorańskiego. Wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do jego połączenia z Langiewiczem.

Belardi (Ballardi, Billard) Teodor, oficer pruski, porucznik kawalerii w oddziale Chmieleńskiego i Hauke-Bosaka. Uczestniczył m. in. w potyczkach: pod Rudnikami (28 VII 1863), prawdopodobnie Przedborzem (3 IX 1863), Jeziorkiem (29 X 1863). Około grudnia 1863 r. sformował własny oddział, awansował na kapitana. Dowodził w przegranej potyczce pod Lipnem (21 I 1864). Z resztkami oddziału wspomógł Z. Rzewuskiego Krzywdę w czasie wejścia na przedmieścia Kielc. W nocy z 5 na 6 II 1864 r. próbował zająć Jędrzejów. Podczas odwrotu starł się z Rosjanami pod Gozną i Jakubowem (6 II 1864). Tam został ranny i dostał się do niewoli. Skazany na karę śmierci i rozstrzelany 7 V 1864 r. w Wodzisławiu.

Będkowski Antoni, mieszkaniec Przedborza, według miejscowych przekazów miał uczestniczyć w powstaniu styczniowym.

Bielewicz (Bielewski) Ignacy (ok. 1843-1863), poch. z Jędrzejewa, uczeń szkoły politechnicznej w Puławach. Służył w oddziale Kurowskiego, następnie w oddziale Iskry, walczył w bitwach pod Miechowem i Przedborzem. Poległ w bitwie pod Małogoszczem (16 IX 1863).

Borkowski Feliks, ur. w 1840 r., podoficer austriacki. Walczył w oddziałach: Kurowskiego, Jeziorańskiego, Gregorowicza (raczej: Grekowicza), Mossakowskiego, Zaręby, Oksińskiego. Potem pracował w organizacji tarnowskiej, a pod dowództwem Jordana brał udział w bitwie pod Ratajami. Pod komendą Rębajły walczył pod Opatowem. Wzięty do niewoli w okolicach Przedborza (patrz więcej: Koniecpol).

Boruta Jan, pseudonim nieznanej z nazwiska członkini oddziału Oksińskiego, która służyła w męskim przebraniu. Wzięła udział w bitwach pod Koniecpolem (25 V 1863) i Przedborzem (25 VI 1863).

Cegliński Walenty, ur. 12 II 1842 r. w Zalesiu koło Grodziska [Mazowieckiego], s. zagrodnika Józefa i Katarzyny z Regulskich (akt ur. 41/1842, Grodzisk Mazowiecki). Miał co najmniej 4 rodzeństwa. W styczniu 1863 r. wstąpił do oddziału rawskiego [Jeziorańskiego], który po marszu na południe [przez Przedbórz] podporządkował się Langiewiczowi. Wziął udział w bitwach: pod Skałą, Chrobrzem i Antośką. Następnie walczył w oddziale Grekowicza, a po jego wycofaniu się do Galicji został internowany w Ołomuńcu. Później wstąpił do Legii meksykańskiej, w której służył 2,5 roku. W 1913 r. starał się o przyjęcie do Przytuliska Weteranów Powstania 1863 r. w Krakowie (ANK, zespół 550, sygn. 28, s. 467).

Chabrolles (Chabriol, Chabriolle) Joseph, ps. Ami, Ivo. Wziął udział jako dowódca oddziału miechowskiego w bitwie w Przedborzu (25 VI 1863). Zginął 27 VII 1863 r. w bitwie między Seceminem a Rudnikami (patrz więcej: Nosalewice).

Chajduskiewicz Jan, s. Walentego i Julianny z d. Berkman, ur. 7 VI 1837 r. w Wodzisławiu, pow. jędrzejowski, szewc. Żonaty z Marianną Fiuk, miał z nią przed powstaniem syna Tomasza. Ujęty za przynależność do oddziałów powstańczych pod Przedborzem, przetrzymywany w więzieniu kieleckim od 1 VII 1863 r. i decyzją z 15 IX 1863 r. karnie wcielony do carskiej armii. Pod jego nieobecność żona urodziła w 1871 r. syna. Powrócił do domu przed 1873 r. W latach 1873 i 1876 urodziły mu się córki Franciszka i Tekla.  Po śmierci pierwszej żony ożenił się w 1888 r. z Józefą Gondorowicz, miał z nią syna Augustyna i córkę Zuzannę. Zm. 5 IX 1906 r. w Wodzisławiu (akty ur.: 31/1837, 45/1861, 33/1871, 9/1873, 54/1876, 4/1889, 83/1892, akty małż.: 5/1860, 12/1888, akt zg. 50/1906, par. Wodzisław; AGAD, zespół 203, sygn. 97, k. 111V-112; http://powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=z14).

Chmurzyński Władysław Piotr (1845-1930), weteran powstania styczniowego. Ur. 27 VI 1845 r. w Kielcach, s. Walentego i Karoliny z Optołowiczów (akt. ur. 354/1845, par. Kielce Katedra). Służył w oddziałach Z. Chmieleńskiego, Rębajły i Zawadzkiego. Walczył pod Lipą, Przedborzem, Cisowem, Radkowicami i Zarzeczem. Ranny pod Jeziorkiem, potem więziony w Kielcach i Radomiu. W 1874 r. ożenił się w Ćmińsku z Rozalią Szokalską, mieszkał wówczas w Kielcach i pracował jako szewc (akt małż. 9/1874, Ćmińsk). W II RP wpisany na listę weteranów powstania, otrzymał stopień podporucznika. W 1930 r. odznaczony Krzyżem Niepodległości z Mieczami. Zmarł w Kielcach, pochowany na miejscowym cmentarzu.

Chodzicki Michał, służył w partii Zaborowskiego, a następnie Eminowicza i Ćwieka. Wziął udział w bitwach pod Przedborzem (25 VI 1863), Skotnikami, Depułtyczami, Kowalą i Wirem.

 

 

 

 

Chrzanowski, kapitan piechoty w oddziale Z. Chmieleńskiego, brał udział w potyczce pod Przedborzem (3 IX 1863).

Chylewski Ignacy, ur. w Kaliszu w 1844 r. Po ukończeniu gimnazjum działał w organizacji narodowej w Opoczyńskiem jako pomocnik Hipolita Zawadzkiego. Później porucznik kawalerii, następnie adiutant w oddziale Langiewicza, Mycielskiego i Kosy (Morbitzera). Walczył we wszystkich bitwach pod Langiewiczem (od Szydłowca aż do Grochowisk), z Mycielskim pod Piotrkowicami, z Kosą pod Przedborzem (25 VI 1863) i w innych. Ranny, wzięty do niewoli, następnie uciekł z Proszowic. Po powstaniu inżynier, właściciel fabryki maszyn w Tarnowie.

Cywiński Bronisław (1844-1914), szlachcic, s. Szymona i Honoraty z Darowskich (Darawskich). Służył w oddziale Oksińskiego, a następnie był żuawem pod dowództwem swojego brata Ludomira. Wziął udział w bitwie pod Przedborzem (25 VI 1863). Zm. w Warszawie.

Cywiński Ludomir, ps. Rokita (1839-1915), szlachcic, s. Szymona i Honoraty z Darowskich (Darawskich). Służył początkowo pod dowództwem Langiewicza, z którym przeszedł szlak bojowy od Świętego Krzyża do Małogoszcza. Następnie wysłany w sprawach organizacyjnych do Krakowa. Po powrocie do obozu w Goszczy mianowany chorążym żuawów śmierci w oddziale Rochebruna. Walczył pod Chrobrzem i Grochowiskami. Później udał się do Galicji. Po powrocie do Kongresówki został dowódcą żuawów w oddziale Chmieleńskiego, następnie wraz z oddziałem przeszedł pod dowództwo Zaborowskiego. Wziął udział w bitwie połączonych oddziałów powstańczych Zaborowskiego, Chabrolles’a i Oksińskiego pod Przedborzem (25 VI 1863). Został odkomenderowany do tworzenia własnego oddziału i przyjął ps. Rokita. Wszedł pod komendę Bosaka, później był lustratorem generalnym woj. sandomierskiego. Po bitwie bodzechowskiej udał się do Galicji. Z emigracji powrócił dobrowolnie w 1865 r. do Królestwa Kongresowego. Więziony w cytadeli warszawskiej, skazany na rok więzienia w twierdzy modlińskiej. W lutym 1867 r. objęty amnestią.

Czachowski Karol, służył w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Uczestniczył we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Czapski Kazimierz, hrabia, służył w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego, wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Czosnowski Borys, hrabia, służył w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego, wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Daszewski Aleksander, służył w oddziale J. Śmiechowskiego, a następnie w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego, wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Daszewski Antoni, służył w oddziale J. Śmiechowskiego, a następnie w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego, wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Dąbrowski Leopold (ok. 1842-1864), student filozofii UJ w Krakowie, poch. z pow. starosądeckiego. Pod dowództwem Z. Chmieleńskiego wziął udział w wielu potyczkach i bitwach (prawdopodobnie również pod Przedborzem 3 IX 1863 r.). Następnie został dowódcą 10. kompanii pułku miechowskiego w korpusie gen. Bosaka. W styczniu 1864 r. jego oddział wraz z kompanią kpt. Waltera wymykał się Rosjanom i stoczył serię potyczek (pod Waśniowem, Chocimowem i Kunowem). Według rosyjskich źródeł miał zostać rozbity pod Przedborzem (23 I), a sam Dąbrowski rzekomo poniósł śmierć. Powstańcy dotarli do lasów iłżeckich. Po bitwie opatowskiej Dąbrowski prawdopodobnie został powołany na stanowisko dowódcy kompanii w 11. batalionie pułku radomskiego. 4 kwietnia w czasie walki na uroczysku Ostre Górki wycofywał się z grupą swoich żołnierzy do Siekierna, gdzie został wzięty do niewoli. Więziony w Radomiu. Skazany 6 V 1864 r. przez Wojenno-Polowy Sąd w Radomiu na karę pozbawienia wszystkich praw stanu i zesłanie na bezterminową katorgę do pracy w kopalniach. Gen. Bellegarde zamienił wyrok na karę śmierci. Dąbrowski został rozstrzelany 16 V 1864 r. w Radomiu.

Dobrzański Łukasz, rotmistrz, dowódca szwadronu kawalerii w oddziale A. Jeziorańskiego, wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Dzianott (Dzianot, Dzianotta) Maria Juliusz Wilhelm, ur. 6 IV 1842 r. w Warszawie, s. Teobalda (dziedzica majątku Zychorzyn) i Ludwiki z Brykczewskich (akt ur. 16/1842, par. Bieliny Opoczyńskie). W powstaniu w randze rotmistrza. Początkowo dowodził niewielkim oddziałem jazdy, z którym zajął skład soli w Szczekocinach. Później przyłączył się do oddziału Bończy. Brał udział w potyczce pod Górami (18 VI 1863). Po śmierci swojego dowódcy nie podporządkował się Chmieleńskiemu w Seceminie i rozpoczął samodzielne działania. Wziął udział w bitwie w Przedborzu (25 VI 1863). Z miasta wycofał się w trakcie potyczki, ponieważ nie przydzielono mu żadnych zadań. Jego oddział został częściowo rozbity w okolicach Skotnik. Pozostałych żołnierzy rozpuścił i nakazał ukrycie broni. Następnie uciekł za granicę. Wrócił dobrowolnie w 1865 r. Został skazany na 10 lat katorgi na Syberii, po czym wyrok zamieniono na osiedlenie na Syberii. Jego rodzinny majątek został skonfiskowany.

Edelstein Aleksander (ok. 1840-1863), poch. z Łomży, s. lekarza, starozakonny, student Uniwersytetu Kijowskiego, a następnie Akademii Medycznej w Warszawie. Brał udział w manifestacji 27 II 1861 r., gdzie został ranny. Służył w oddziałach gen. Mierosławskiego, później płk. Mielęckiego, brał udział w bitwach pod Krzywosądzem, Nową Wsią, Bieniszewem i Dobrosołowem. Następnie schronił się w Poznańskie. Aresztowany przez Prusaków i osadzony w więzieniu w Poznaniu, skąd zdołał uciec. Zaciągnął się do oddziału Bończy, a po jego śmierci przeniósł się do oddziału Chmieleńskiego – bił się pod Przedborzem, Rudnikami i Górami. Dowodził w stopniu kapitana 2. plutonem kawalerii rtm. Rzepeckiego w bitwie pod Sprową (4 XII 1863), gdzie poległ.

Eichman Luiza, poddana francuska, ur. w Przedborzu. W jej sprawie Tymczasowa Komisja Wojenno-Śledcza prowadziła postępowanie (AGAD, zespół 242, sygn. 1, k. 59).

Esterhazy Albert, ps. Otto, z pochodzenia Węgier, oficer w oddziale Chmieleńskiego. Po wykonaniu na Sokołowskim Iskrze kary śmierci objął dowództwo nad częścią jego oddziału. Zmarł 1 X 1863 r. w majątku Hipolita Świderskiego w Mzurowie w wyniku odniesionych ran w bitwie pod Mełchowem, pochowany w grobie Świderskich w  Niegowej (C. Januszewski, Ze wspomnień o pułkowniku Chmielińskim, „Polska Zbrojna” 1924, nr 22, s. 6; http://powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=l01).

Fatyga Michał (1845-1927), służył w oddziałach Oksińskiego i Chmieleńskiego. Wziął udział m.in. w bitwie pod Przedborzem. Pochowany na cmentarzu w Maluszynie (patrz więcej: Maluszyn).

Fil Karol, majster czapnictwa, poch. z Kielc, ur. ok. 1838 r. Członek oddziału Zaborowskiego ujęty przez Rosjan w okolicy Przedborza. Przetrzymywany w więzieniu kieleckim od 1 VII 1863 r. Decyzją z 15 IX 1863 r. karnie wcielony do carskiej armii (AGAD, zespół 203, sygn. 97, k. 110V-111; http://powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=z14).

Formiński Walerian Adolf (1845-1928), weteran powstania 1863 r. i działacz I Proletariatu. Walczył m. in. pod Przedborzem (patrz więcej: Koniecpol).

Garbolewski Jan, ur. w 1845 r. w Łomżyńskiem. Służył w oddziale A. Jeziorańskiego, wziął udział w napadzie na garnizon rosyjski w Rawie Mazowieckiej. Przeszedł cały szlak bojowy tego oddziału (m. in. zajęcie Przedborza), potem po połączeniu się z Langiewiczem został ranny w bitwie pod Małogoszczem. Po wyleczeniu wstąpił do oddziału Syrowicza. 8 VI 1910 r. przyjęty do Przytuliska Weteranów Powstania 1863 r. w Krakowie, był tam co najmniej do 1913 r. (uzupełnienia: „Gość Świąteczny” 1913, nr 10, s. 78).

Gorajski, kapitan strzelców w oddziale Oksińskiego, wziął udział w potyczce pod Przedborzem (25 VI 1863).

Gorzelski Władysław, mieszkaniec Przedborza, według miejscowych przekazów miał uczestniczyć w powstaniu styczniowym.

Grąbczewski Stanisław (1842-1905), ur. w Bilnych (Bielne?) w pow. płońskim, student prawa Szkoły Głównej w Warszawie. W lutym 1863 r. wstąpił jako szeregowiec do oddziału jazdy gen. M. Langiewicza. Walczył w bitwie pod Grochowiskami. Po wyjeździe Langiewicza do Galicji służył pod dowództwem Jeziorańskiego i wziął udział w paru bitwach w Miechowskim. Z Jeziorańskim wycofał się do Galicji, po krótkim pobycie w Krakowie wszedł ponownie do Królestwa Polskiego wraz z oddziałem Zaborowskiego. Następnie służył jako porucznik, dowódca kompanii piechoty w oddziale Chmieleńskiego, z którym wziął udział we wszystkich stoczonych przez niego potyczkach. Pod koniec 1863 r. wysłany z dwoma szeregowcami do Przedborza w celu aresztowania Żyda, którego uznano za szpiega. W drodze powrotnej został ujęty przez rosyjskich dragonów i osadzony w więzieniu w Kielcach, następnie Radomiu i w cytadeli warszawskiej. W grudniu 1863 r. zesłany do osady Kaczuga w gub. irkuckiej. Powrócił do kraju po 7 latach. Osiadł w Chmielewie w gub. łomżyńskiej, później przeniósł się do Warszawy, gdzie zmarł.

Grudlewicz Tomasz (1840-1886), weteran powstania. Służył m. in. w oddziale Oksińskiego i wziął udział w bitwie w Przedborzu (patrz więcej: Koniecpol).

Grudyszyński Marceli(?), s. Wojciecha, mieszczanin, ur. ok. 1843 r., poch. z Przedborza, skazany na zesłanie na Syberię.

Hirszfeld, członek oddziału Bończy, a po jego śmierci oddziału Dzianotta. Wziął udział w bitwie pod Przedborzem (25 VI 1863). Później służył w partii Grabowskiego.

Hofman Wilhelm, s. Karola, mieszczanin, ur. ok. 1843 r., poch. z Wrocławia. Wzięty do niewoli w 1863 r. pod Przedborzem, wysłany do Rosji do dyspozycji MSW, następnie skazany we Włodzimierzu na 3 lata w symbirskiej rocie aresztanckiej.

Hubert Henryk (1844-1904), ur. w Woli Duchackiej, kadet austriacki. Służył jako kapitan w oddziałach: Chmieleńskiego, Zaborowskiego i Sokołowskiego Iskry. Walczył pod Szczekocinami, Przedborzem, Małogoszczem i Mełchowem. Ranny i wzięty do niewoli, zesłany do gub. jenisejskiej. Po powrocie do kraju w 1868 r. był urzędnikiem kolejowym. Żonaty z Leontyną Grabowską. Miał co najmniej jedną córkę. Zm. na zapalenie płuc 1 VI 1904 r. w Krakowie (akt zg. 65/1904, Kraków par. św. Szczepana; fot: https://genealogia.okiem.pl/powstaniec-styczniowy/31623/henryk-hubert).

 

 

 

Jakóbkiewicz Andrzej, ur. 9 XI 1843 r. w Stopnicy, student Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego w Puławach. Wziął udział m. in. w bitwie pod Przedborzem (3 IX 1863) – patrz więcej: Koniecpol.

Jakubowski Gustaw, miał ur. się w 1845 r. w Czernie-Skinicach w pow. koneckim (taka miejscowość nie istnieje), ziemianin. Służył w oddziałach Padlewskiego, Oksińskiego i Bończy. Walczył pod Drążdżewem, Chorzelami, Przedborzem i Skotnikami. Ranny pod Skotnikami zdołał przeprawić się przez Pilicę i ukryć. Prawdopodobnie wiadomość dotyczy Gustawa Jakubowskiego, s. właścicieli Skórnic Stanisława i Adelajdy z Moszyńskich, ur. 24 VIII 1845 r. w Skórnicach (akt. ur. 65/1845, par. Fałków), który był dwukrotnie żonaty: z wdową Wilhelminą Scholtze (akt. małż. 58/1874, Warszawa par. św. Jana) i wdową Wandą Heleną Joanną Turską (akt małż. 360/1904, Warszawa par. św. Aleksandra).

Januszewski Cyprian, służył w oddziale Z. Chmieleńskiego. Przeszedł z nim prawdopodobnie cały szlak bojowy, m. in. uczestniczył w bitwie pod Przedborzem (3 IX 1863 r.).

Jarzębski Romuald, ur. 3 II 1847 r. Służył w oddziale Chmieleńskiego, brał udział we wszystkich walkach aż do bitwy pod Bodzentynem, gdzie został raniony kulą w głowę i wzięty do niewoli. Udało mu się uciec. 4 VIII 1890 r. wstąpił do Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania Polskiego 1863/64r. Mieszkał wówczas w Złotej, był wdowcem, miał 4 dzieci (https://genealogia.okiem.pl/powstanies/index.php?inne_pole=deklara&str=5).

Jasieński Antoni, służył pod dowództwem J. Śmiechowskiego, a następnie w szwadronie J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego, wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Jasieński Bolesław, służył pod dowództwem J. Śmiechowskiego, a następnie w szwadronie J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. uczestniczył we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Jaszowski Stanisław, rotmistrz, dowódca szwadronu kawalerii w oddziale Jeziorańskiego, wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza), poległ pod Małogoszczem.

Jeżewski Władysław, ur. w 1835 r. w Klimontowie, podoficer wojska rosyjskiego. Walczył m. in. w bitwie pod Przedborzem (patrz więcej: Koniecpol).

Jędrzejkiewicz Wojciech (1842-1941), s. Walentego, ur. w Częstochowie, szewc. Początkowo kurier w partii J. Oksińskiego. Jako szeregowiec walczył pod Rędzinami i Przedborzem. Podczas przewożenia przesyłki kurierskiej do Korytna ranny i wzięty do niewoli, zdołał zbiec i powrócić do oddziału. Ponownie ranny pod Czermnem. Aresztowany i więziony w Końskich. Zwolniony za poręczeniem burmistrza Przedborza i objęty nadzorem policyjnym. Wg innych źródeł aresztowany i przetrzymywany w Częstochowie, następnie zwolniony za poręczeniem rodziców. Wyjechał do Krakowa, w 1906 r. mieszkał w Piotrkowie, a w latach 30. XX w. w Częstochowie. Zm. w Częstochowie, pochowany na cmentarzu Kule.

Jodłowski Stanisław, s. Józefa (właściciela ziemskiego) i Honoraty z Rutkowskich, ur. w 1844 r. w Kruszynie. Służył jako szeregowiec w oddziałach J. Grekowicza, T. Cieszkowskiego i J. Oksińskiego. Walczył m. in. pod Przedborzem (patrz więcej: Kruszyna).

Józefowicz Piotr, ur. ok. 1843 r., pochodził z Małogoszcza. Służył m.in. w oddziałach A. Kurowskiego i Z. Chmieleńskiego. Brał udział w bitwach i potyczkach: pod Miechowem, Przedborzem, Oksą, Opatowem i Ociesękami (w tej ostatniej ciężko ranny). Wpisany w poczet weteranów powstań narodowych, odznaczony Krzyżem Walecznych.

Kamiński Walenty, ur. w Przedborzu 10 II 1845 r. Służył w oddziale Z. Chmieleńskiego, ranny w bitwie pod Oksą (20 X 1863) dostał się do niewoli. Przebywał w lazarecie w Żarczycach k. Małogoszcza, wyzdrowiał.

Kapliński Bolesław, służył w oddziale J. Śmiechowskiego, a następnie szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Kępiński Zygmunt h. Niesobia, służył w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego, uczestniczył we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem, uczestniczył w bitwie pod Małogoszczem.

Kępski Wojciech, ur. w 1844 r. w Jaworznie, górnik. Przystąpił do powstania 6 VIII 1863 r. Służył w oddziale pułkownika(?) Otto (Alberta Esterhazego), który przyłączył się w Szczekocinach do oddziału Chmieleńskiego. Prawdopodobnie wziął udział w potyczce pod Przedborzem (3 IX), następnie walczył pod Mełchowem. Ze względu na chorobę opuścił oddział w Oleśnie. Po wyzdrowieniu przyłączył się do Jana Rudowskiego. Został ranny w bitwie pod Bliżynem (16 III 1864). Po rekonwalescencji w Wąchocku przewieziony do Sandomierza, a stamtąd wydalony do Austrii. Dwukrotnie przyjęty do Przytuliska Weteranów Powstania 1863 r. w Krakowie (ANK, zespół 550, sygn. 30, s. 107-110).

Kielesiński Władysław Stanisław, ur. 5 V 1838 r. we wsi Olszówka w pow. kieleckim, s. Antoniny (panny), kowal. W 1860 r. ożenił się z Apolonią Turską, mieli syna Kazimierza Władysława (ur. w 1863 r.). Ujęty pod Przedborzem za przynależność do oddziału powstańców. Przetrzymywany w więzieniu kieleckim od 1 VII 1863 r. Decyzją z 15 IX 1863 r. karnie wcielony do carskiej armii (AGAD, zespół 203, sygn. 97, k. 90v-91; akt małż. 7/1860, akty ur.: 15/1838, 65/1863, par. Mieronice; http://powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=z14).

Kinel Ignacy (1844-1924), ur. w Piotrkowie, uczeń Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego w Puławach. Walczył m. in. pod Przedborzem (patrz więcej: Koniecpol).

Klimaszewski Michał, ur. ok. 1841 r., poch. ze wsi Bolestice (Boleścice?) w pow. kieleckim, włościanin. Ujęty pod Przedborzem za przynależność do oddziału Zaborowskiego. Przetrzymywany w więzieniu kieleckim od 1 VII 1863 r. Decyzją z 15 IX 1863 r. karnie wcielony do carskiej armii (AGAD, zespół 203, sygn. 97, k. 90v-91; http://powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=z14).

Kłodawski Teodor Leopold (1842-1915), pod komendą Z. Chmieleńskiego wziął udział m.in. w potyczce pod Przedborzem (patrz więcej: Koniecpol).

Kłoszowski (Kłoczowski) Bolesław, służył w oddziale J. Śmiechowskiego, a następnie w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Kociszewski Jan (1823-1864) – powstaniec styczniowy. Ur. 17 VI 1823 r. w Goszczynie (pow. czerski), s. Franciszka i Elżbiety z Mirkowskich małżonków Kociszewskich. Do ślubu mieszkał z rodzicami, z którymi pracował w gospodarstwie. Był niepiśmienny. Ożenił się 13 X 1851 r. w Goszczynie z wdową Eleonorą Kochaniec 1° v Sobierajewską (ur. w 1825 r., mającą dziecko z pierwszego małżeństwa i utrzymującą się z wyrobku). Mieli co najmniej troje dzieci: Waleriana Andrzeja (1852-1854), Agnieszkę (ur. 1855) i Florentynę Elżbietę (ur. 1862). Po ślubie J. Kociszewski pracował jako karbowy, początkowo w Starej Wsi (parafia Belsk Duży), następnie w Łęczeszycach. Później małżonkowie przenieśli się do Warszawy, gdzie mieszkali przy ul. Tamka (1862). J. Kociszewski był zatrudniony jako woźny. Wziął udział w powstaniu styczniowym. Przebieg służby nieznany. Zm. 27 II 1864 r. w Przedborzu w wyniku odniesionych w potyczce ran (Radomszczański Słownik Biograficzny, t. 3).

Kopaniak Piotr, pomocnik kuchenny we dworze w Woli Wydrzynej. Należał do oddziału Oksińskiego, ranny w bitwie pod Przedborzem, leczony w szpitalu w Radomsku pod fałszywym nazwiskiem.

Kopczyński Ludwik, ur. 1 IV 1839 r. we wsi Cierno w pow. jędrzejowskim. W powstaniu jako ochotnik w oddziale Kurowskiego wziął udział w bitwie miechowskiej, w której został ranny. Następnie walczył pod dowództwem Chmieleńskiego jako chorąży-porucznik. Jego bezpośrednim przełożonym był rotmistrz Rzepecki. 3 IX 1863 r. został ranny w bitwie na moście w Przedborzu – kula oderwała mu fragment palca. Ranny w bitwie pod Ociesękami dostał się do niewoli. Był leczony w szpitalu w Pińczowie, skąd z pomocą miejscowych kobiet uciekł przebrany w suknię. W wyniku ran częściowo stracił słuch. Po powstaniu zajmował się gospodarstwem, mieszkał w Podgórzu. W 1912 r. starał się o wsparcie od Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania 1863 r. (ANK, zespół 550, sygn. 5, s. 207-208).

Kowalski Kazimierz, ur. ok. 1841 r., poch. z miejscowości Secemin w gub. radomskiej, stolarz. Ujęty pod Przedborzem za przynależność do oddziału powstańców. Przetrzymywany w więzieniu kieleckim od 1 VII 1863 r. Decyzją z 15 IX 1863 r. karnie wcielony do carskiej armii (AGAD, zespół 203, sygn. 97, k. 90v-91; http://powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=z14).

Kozłowski, pseudonim Rosjanina, który zdezerterował z wojska carskiego i przeszedł do powstania, odznaczył się w bitwie janowskiej, następnie wziął udział w potyczce pod Julianką. Przed bitwą pod Rudnikami przeniesiony do konnicy rotmistrza Rzepeckiego, wysłany wraz z 23 towarzyszami na rekonesans, walczył dzielnie przeciwko sotni kozaków. Następnie brał udział w starciach: pod Obiechowem, Białą i Przedborzem. Podczas ucieczki z Przedborza zginął porąbany szablami, wydany przez chłopkę, u której szukał schronienia.

Kret Maciej, ur. ok. 1843 r., poch. z pow. stopnickiego, wzięty do niewoli z bronią w ręku pod Przedborzem, zesłany na Syberię na 3 lata do rot aresztanckich.

Krotoszyński, poch. z Poznańskiego, żołnierz pruski. Służył w oddziale Oksińskiego, po potyczce pod Przedborzem (25 VI 1863) zabity na drodze przez Rosjan.

Królikowski Karol, ur. w Krakowie w 1834 r., kapral 13. pułku ułanów austriackich. W powstaniu służył jako podoficer kawalerii w oddziałach: Kosy, Chmieleńskiego, Zaborowskiego, Jasińskiego, Wagnera i Bosaka. Walczył m. in. pod Igołomią, Przedborzem, Ociesękami, Cisowem, Opatowem. Został ranny i wzięty do niewoli, po wyleczeniu wysłany na 5 lat katorgi do gub. jenisejskiej. Po powstaniu pracował jako malarz pokojowy.

Kubicki, służył w oddziale J. Śmiechowskiego, a następnie w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Uczestniczył we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Kulesza, oficer piechoty w oddziale Chmieleńskiego, brał udział w potyczce pod Przedborzem (3 IX 1863), poległ pod Białą (C. Januszewski, Ze wspomnień o pułkowniku Chmielińskim, „Polska Zbrojna” 1924, nr 22, s. 6).

Listopad Władysław, ur. w 1838 r., nauczyciel w Piotrkowie. Służbę w powstaniu rozpoczął w stopniu sierżanta, walczył w oddziałach: Śmiechowskiego, Jeziorańskiego (z nim wziął udział w zajęciu Przedborza), Miniewskiego i Komorowskiego. Służył w żuawach śmierci, dowodził też saperami, awansował do stopnia majora.

 

 

Lityński Antoni (1847-1922), weteran powstania. Wstąpił do oddziału Jeziorańskiego. Walczył m.in. pod Małogoszczem i Przedborzem, następnie również na terenie woj. lubelskiego. Po przekroczeniu granicy z Galicją aresztowany przez Austriaków. Do 1867 r. przebywał na emigracji. Pochowany na cmentarzu w Chlewiskach.

Lubasiński Stefan (1849-1924), mieszkaniec Przedborza, s. Antoniego. Wg tradycji rodzinnej jako 14-letni chłopiec wziął czynny udział w powstaniu. W l. 1916-1918 pełnił funkcję wiceburmistrza Przedborza. W 1917 r. pisarz Sądu Pokoju w Przedborzu. Po 1918 r. był radnym. Pochowany na przedborskim cmentarzu parafialnym.

Lüttich Aleksander (1842-1893), jeden z dowódców powstańczych, walczył m. in. pod Przedborzem (25 VI) – patrz więcej: Chorzenice.

Łada Władysław, służył w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Marcinkowski Jan, ur. w 1836 r. w Szczekocinach, szewc. Walczył pod Miechowem, następnie w oddziale Langiewicza. Później wziął udział w większości potyczek stoczonych przez oddział Chmieleńskiego, m. in.: pod Obiechowem, Przedborzem, Drochlinem, Mełchowem, Ciernem, Warzynem, Kuzkami, Oksą, Kwilinem, Kurozwękami, Ociesękami (tu ranny). W bitwie pod Opatowem został ponownie ranny i wzięty do niewoli. Więziony w Opatowie, po kilkunastu miesiącach zwolniony ze względu na stan zdrowia. 11 XI 1910 r. przyjęty do Przytuliska Weteranów w Krakowie.

Maryański Aleksander, ur. w Daleszycach 20 X 1843 r., s. mieszczanina Jana i Marianny Kryczki. W powstaniu początkowo w partii Żochowskiego, nad którą następnie objął dowództwo Śmiechowski. Później oddział przyłączył się do Jeziorańskiego. Jak wynika z jego szlaku bojowego, wraz z Jeziorańskim wziął udział w zajęciu Przedborza. Walczył w bitwach i potyczkach: pod Lubochnią, Rawą i Małogoszczem (tu został ranny). Po wyleczeniu ponownie wstąpił do oddziału i walczył pod Kobylanką (6 i 11 V 1863). W 1865 r. skazany na osiedlenie na Syberii w okręgu kańskim w guberni jenisejskiej. Po powrocie w 1873 r. początkowo pracował jako guwerner, następnie przez 34 lata na kolei warszawsko-wiedeńskiej. W 1883 ożenił się w Warszawie z Felicją Pauliną Kurzewską (akt. małż. 263/1883, Warszawa-Leszno; akt ur. 203/1843, Daleszyce; Kalendarz pamiątkowy bogato ilustrowany na rok zwyczajny 1917, Warszawa, s. 107-108).

Mazaraki Aleksander Teofil h. Newlin (1842-1918), ur. 23 II 1842 r. w Hebdowie, s. Franciszka Wincentego i Eleonory z Łagowskich (akt ur. 17/1842, Nowe Brzesko). Służył początkowo w oddziale T. Cieszkowskiego, wraz z nim wziął udział w ataku na Sosnowiec. Następnie walczył w bitwie miechowskiej, po której uciekł do Galicji. Pod komendą Grekowicza wziął udział w bitwie pod Szklarami. Ponownie przeszedł granicę z Galicją i wstąpił do oddziału Morbitzera Kosy. Po bitwie pod Przedborzem, gdy oddział został rozwiązany, przyłączył się do Z. Chmieleńskiego. Otrzymał awans na podporucznika. Zm. w Opatowcu (fot.: http://www.walczyli.miechow.pl/mazaraki-newlin-aleksander-1846-1918/).

Mazaraki Jan h. Newlin (1840-1922), ur. prawdopodobnie w Hebdowie, s. Franciszka Wincentego i Eleonory z Łagowskich. Zdezerterował z pułku dragonów rosyjskich i przeszedł 10 II 1863 r. do powstania, otrzymał rangę rotmistrza. Służył w oddziale Grekowicza, Bończy i Chmieleńskiego. Walczył w 19 bitwach, m. in.: pod Szklarami, Wielką Wsią, Sielcem, Górami, Janowem, Rudnikami, Obiechowem, Białą, Przedborzem, Strojnowem, Raczycami, Stawami i Sędziszewem. Czterokrotnie ranny. Po powstaniu wyemigrował do Prus, a następnie osiadł w Galicji. Kawaler orderu Virtuti Militari (fot.: https://rzeszow.tvp.pl/60721364/w-setna-rocznice-smierci-rotmistrza-jana-newlina-mazarakiego).

Michalski Wincenty, ur. w 1839 r. w Krzepicach, student Wydziału Farmaceutycznego Szkoły Głównej Warszawskiej. Przed wybuchem powstania działał w Wydziale Kasy Narodowej (raczej: Wydział Skarbu). W powstaniu służył początkowo jako oficer w oddziale Oksińskiego, brał udział w kilku potyczkach, m. in. pod Wąsoszem (23 IV 1863), Rychłocicami (8 V), Koniecpolem (25 V), Przedborzem (25 VI). Później należał do oddziału kapitana Jana Przybyłowicza (uczestniczył w zniszczeniu mostów Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w Częstochowskiem) i Taczanowskiego – walczył pod Kruszyną (29 VIII). Skazany na karę śmierci przez sąd polowy, udało mu się uniknąć śmierci.

Miecznikowski Ludwik, służył w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Miniewski Józef Karol (1841-1926), ur. w Wilczogórze, absolwent Mikołajewskiej Szkoły Inżynierii w Petersburgu (1858-1860) i słuchacz tamtejszej Mikołajewskiej Akademii Inżynierii Wojskowej (1860). Służył w armii rosyjskiej w 4. batalionie saperów w Perejasławiu. Tam należał do koła spiskowego oficerów polskich. Po zwolnieniu z armii (1861) osiadł w okolicach Rawy. Przystąpił do powstania w stopniu porucznika, wziął udział w uderzeniu na Grójec (25 I 1863), a następnie w potyczce pod Białobrzegami. Był oficerem w oddziale Śmiechowskiego, A. Jeziorańskiego i M. Langiewicza. Uczestniczył w zajęciu Przedborza i starciach: pod Lubochnią, Studzianną i Radkowem. Awansowany na rotmistrza walczył pod Małogoszczem (tam w szarży stracił konia i został ranny). Na radzie wojennej 23 II 1863 r. wystąpił przeciw połączeniu się Jeziorańskiego z Langiewiczem, z tego powodu popadł w niełaskę dyktatora. Uczestniczył w bitwach: pod Pieskową Skałą, Skałą, Giebułtowem, Pińczowem i Grochowiskami. Po ucieczce Langiewicza z obozu mianowany przez Śmiechowskiego szefem sztabu. Dowodził szwadronem pod Opatowem, Wiślicą i Czernichowem. W kwietniu 1863 r. awansował na pułkownika. Nocą z 2 na 3 V 1863 r. wyruszył na czele zorganizowanego w Krakowie oddziału do Królestwa Polskiego. Po bitwie pod Krzykawką (5 V) oddział musiał wycofać się do Galicji z powodu bardzo dużych strat. W lecie 1863 r. po nieudanej wyprawie na Wołyń sądzony przez powstańczy sąd wojenny – został uniewinniony. Po rozpuszczeniu oddziału wyjechał za granicę. Przez pewien czas pracował przy budowie Kanału Sueskiego. Po powrocie z emigracji osiadł w Galicji. Od 1888 r. kierował lwowskim biurem Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Weteranów 1863/1864.

Miszkiewicz Józef, ur. ok. 1845 r., włościanin, poch. z gub. warszawskiej, oskarżony o współudział w ograbieniu (rekwizycji?) właściciela karczmy pod Przedborzem, skazany na zesłanie na Syberię.

Modrzewski Władysław, ur. ok. 1843 r., służył w oddziałach: Bończy, Dzianotta, Chmieleńskiego, Bosaka i Krzywdy, m. in. wziął udział w bitwie w Przedborzu 25 VI 1863.

Morbitzer Aleksander Józef, ps. Kosa (1836-1931), ur. w Bobrownikach koło Tarnowa, dymisjonowany porucznik kawalerii austriackiej. Rotmistrz Kosa po przejściu z Galicji do Kongresówki był dowódcą niewielkiego oddziału konnego. Zamierzał połączyć się z oddziałem Bończy, co jednak nigdy nie nastąpiło. Podporządkował się Zaborowskiemu i wziął z nim udział w bitwie przedborskiej (25 VI 1863). Ocalił swój oddział i wycofał się w okolice Lelowa. Od 12 X 1863 r. w stopniu majora pełnił funkcję komisarza oddziałów formowanych w obwodzie. W styczniu 1864 r. złożył podanie o dymisję, w lutym odszedł z powstania. Zm. w 1931 r. w Krakowie, pochowany na cmentarzu Rakowickim.

Myszkowski Władysław h. Jastrzębiec (1842-1905), ur. 2 VI 1842 r. w Makowiskach, właściciel majątku, porucznik 11. pułku ułanów austriackich. Służył w oddziałach: Czachowskiego, Jeziorańskiego, Oksińskiego, Waligórskiego, następnie pod Zaborowskim. Walczył w 13 bitwach i potyczkach. Ranny ciężko w głowę pod Przedborzem. Po powstaniu rachmistrz. 18 IV 1893 r. wstąpił do Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania Polskiego 1863/64 r. Zm. 22 I 1905 r., pochowany we Lwowie (uzupełnienia: https://genealogia.okiem.pl/powstanies/index.php?inne_pole=przedb&str=2) .

Natkański Piotr, mieszkaniec Przedborza, według miejscowych przekazów miał uczestniczyć w powstaniu styczniowym.

Neumann, porucznik kawalerii w oddziale Chmieleńskiego, prawdopodobnie brał udział w bitwie pod Przedborzem (3 IX 1863).

Niewiadomski Teofil, mieszkaniec pow. opoczyńskiego. Był żandarmem w oddziale Rudawskiego, 1 II 1864 r. został skazany przez Audytoriat Polowy na 6 lat katorgi na Syberii za uczestnictwo w powstaniu i ograbienie Żyda właściciela karczmy w Przedborzu.

Nowacki Jan (1842-1917), ur. w Zarzeczu (przedmieściu Szczekocin) 19 XII 1842 r., s. Ludwika, uczeń krawiecki. W powstaniu walczył początkowo w oddziale Kurowskiego i wziął udział jako kosynier w bitwie miechowskiej. Później jako strzelec służył pod Langiewiczem i prawdopodobnie Chmieleńskim. Uczestniczył w potyczkach: pod Małogoszczem, Janowem, Przedborzem, Mokrymi Górami, Stryjem, Żeleźnicą i Oksą. Po kontuzji uczył ochotników musztry. Zadenuncjowany został ujęty przez Rosjan i ukarany chłostą. Zm. w Szczekocinach 4 II 1917 r. (http://powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=s28).

Nowak, dowódca szwadronu kawalerii w oddziale Jeziorańskiego, wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Nowak Jakub, poch. z Jaskółek koło Przedborza. Miał brać udział w powstaniu styczniowym.

Oksiński (Oxiński) Józef (1840-1908), ur. w Płocku, s. Tomasza. Jeden z oficerów powstańczych. Dowodził połączonymi oddziałami pod Przedborzem (25 VI 1863) – patrz więcej: Koniecpol.

Olędzki Władysław, służył w oddziale J. Śmiechowskiego, a następnie w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza), poległ pod Małogoszczem.

Opalski Juliusz (Julian) Konstantyn (1840-1904), s. Andrzeja, mieszczanin, ur. 10 III 1840 r. w Końskich. Uczestniczył w powstaniu jako członek żandarmerii powstańczej. Decyzją Naczelnika Wojennego Oddziału Radomskiego z 27 III 1864 r. został oddany do dyspozycji MSW. Sądzony we Włodzimierzu, zesłany do kurskiej roty aresztanckiej na 3 lata, pozbawiony praw osobistych i majątkowych. Po powrocie przymusowo osiedlony w Przedborzu, gdzie zm. 10 I 1904 r. Pochowany na miejscowym cmentarzu. Grób w 2010 r. został odnowiony staraniem Towarzystwa Miłośników Przedborza.

 

 

 

Nagrobek Juliusza Opalskiego, rok 2023 (fot. G. Mieczyński)

 

Osetek Piotr (1844-1938), s. Wojciecha, ur. w Szczekocinach, rybak. Walczył w oddziale Chmieleńskiego. Brał udział w potyczkach: pod Obiechowem, Białą, Ciernem, Przedborzem, Oksą i Rudnikami. W ostatniej został ranny. Zmarł w Szczekocinach, pochowany na miejscowym cmentarzu.

Pacyna Antoni, ps. Zaborowski (1834-1912), poch. chłopskiego, ukończył gimnazjum, szkołę kadetów a następnie akademię inżynierii wojskowej, służył jako porucznik artylerii w armii austriackiej, w 1861 r. wystąpił z wojska i rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim. W powstaniu w stopniu majora. W Seceminie przejął dowództwo nad oddziałem zorganizowanym w Miechowskiem przez Z. Chmieleńskiego. Po połączeniu się z J. Oksińskim wziął udział w bitwie pod Przedborzem (25 VI 1863). Następnie zmuszony do rozwiązania jednostki w okolicach wsi Skotniki. Uczestniczył w dalszych walkach powstańczych, później wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie walczył w wojnie secesyjnej po stronie Unii. Po wprowadzeniu amnestii przez Austriaków powrócił do Galicji. Zmarł w Pilźnie (uzupełnienia i fot: Cierniak J., Wieś Zaborów i Zaborowski Dom Ludowy, Zaborów 1936, s. 46-47) .

Paździerski Paweł, mieszkaniec Przedborza, według miejscowych przekazów miał uczestniczyć w powstaniu styczniowym.

Pereskowiec Ireneusz, ur. w 1837 r. w Bukaczowcach, nadstrażnik skarbowy. Służył jako porucznik w oddziałach: Bogdana, Chmieleńskiego i Waltera. Walczył pod Przedborzem (3 IX 1863), Ciernem, Warzynem, Czarną, Mełchowem, Oksą, Ociesękami, Kunowem, Opatowem i Psarami. Ranny pod Koprzywnicą, gdzie dostał się do niewoli. Po powstaniu urzędnik kolejowy.

Powallo Serafin, ur. w 1841 r. w Kłodnicy, do powstania wstąpił z armii austriacko-węgierskiej. Służył w oddziale Z. Chmieleńskiego, wziął udział w bitwach m. in. pod Opatowem, Przedborzem (3 IX 1863), Oksą i Ciernem. Pod Przedborzem ranny. Po powstaniu wyemigrował na Węgry, a następnie do Francji.

Przyborowski Walery (1845-1913), ur. w Domaszowicach w Kieleckiem. Uczył się w gimnazjum w Kielcach i Radomiu. Ukończył Wydział Historyczno-Filologiczny Szkoły Głównej w Warszawie. W 1863 r. wstąpił razem ze swym bratem Stanisławem do oddziału M. Langiewicza, następnie J. Oksińskiego i Z. Chmieleńskiego. Prawdopodobnie brał udział w bitwie pod Przedborzem. Ranny dostał się do niewoli. Wolność odzyskał w 1869 r. Osiadł w Warszawie, początkowo zajął się publicystyką. Był redaktorem: „Kuriera Codziennego”, „Echa” i „Chwili”. Współpracował z czasopismami „Wiek” i „Gazeta Warszawska”. Używał wielu pseudonimów literackich, np.: Anonim, Sigma, Sulima Z. L., Sulima Zygmunt Lucjan, W., Walery P., Waligóra J. i Z.L.S. Autor licznych prac historycznych (głównie dotyczących powstania styczniowego) oraz powieści społecznych i historycznych. W 1903 r. przeniósł się do Radomia. Zm. w Warszawie (fot.: „Biesiada Literacka” 1913, nr 13, s. 242).

Ropolewski Hipolit (ok. 1840-1863), oficer piechoty w oddziale Chmieleńskiego, prawdopodobnie brał udział w bitwie pod Przedborzem (3 IX 1863), został ranny pod Ciernem (22 IX 1863), zmarł 17 listopada w powstańczym lazarecie w Żarczycach.

Roszkowski Karol, ur. w 1827 r. w Sidorach w pow. sejneńskim. Służył pod dowództwem Józefa Jankowskiego, Władysława Kononowicza i Z. Chmieleńskiego, brał udział w bitwach pod Przedborzem, Świętym Krzyżem i Glanowem, gdzie został ranny. Był zesłany do roty aresztanckiej w gub. tomskiej. W 1909 r. przebywał w Przytulisku Weteranów w Krakowie. Został zweryfikowany jako podporucznik weteran pod numerem porządkowym 1908/1920. Żył jeszcze w roku 1924.

Ryll Julian (ok. 1833-1917), służąc w oddziale Oksińskiego wziął udział m. in. w bitwie pod Przedborzem (patrz więcej: Koniecpol).

Rzepecki, rotmistrz kawalerii w oddziale Chmieleńskiego, prawdopodobnie brał udział w bitwie pod Przedborzem (3 IX 1863).

Rzewuski Napoleon Zygmunt, ps. Krzywda (1843-1897), ur. 18 II 1843 r. w Kozłowie, słuchacz Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego w Puławach. Służył w kawalerii w pułku krakowskim, początkowo jako szeregowiec, później awansował do stopnia rotmistrza. Był samodzielnym komendantem w oddziałach: Zdanowicza, Bończy, Chmieleńskiego i Bosaka. Walczył m. in. pod: Górami, Rudnikami, Białą, Przedborzem, Ciernem, Warzynem, Stawami, Oksą, Kwilinem, Strojnowem, Ociesękami, Szczekocinami, Słupią, Bodzechowem, Czartoszową (raczej: Czartoszowami), Złotnikami, Krasocinem, Małogoszczem. Po powstaniu pracował jako inżynier. Zm. 15 V 1897 r. w Stryju (fot.: https://kielce.wyborcza.pl/kielce/51,47262,28023516.html#S.galeria-K.C-B.1-L.1.duzy).

 

Samborski Zygmunt, ur. w Jazdowiczkach w 1838 r., ziemianin, służył w oddziale Kurowskiego, Chmieleńskiego i Iskry. Walczył m. in. pod Miechowem, Przedborzem i Małogoszczem. 7 III 1895 r. wstąpił do Towarzystwa wzajemnej pomocy uczestników powstania polskiego z roku 1863/64. Mieszkał wówczas w Mszanie Dolnej, żonaty, 2 dzieci, katolik (uzupełnienia: https://genealogia.okiem.pl/powstanies/index.php?inne_pole=przedb&str=2).

Schmidt Bolesław, służył w oddziale J. Śmiechowskiego, a następnie w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Schmidt Henryk, służył w oddziale J. Śmiechowskiego, a następnie w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Serednicki (Szrednicki) Nandor lub Ferdynand, ps. Ferdynand Otto, Tadeusz (ok. 1845-1910). Wziął udział m. in. w bitwie pod Przedborzem (patrz więcej: Koniecpol).

Skalska Amelia, służyła w oddziale Oksińskiego pod nazwiskiem Aleksander Kwiat, brała udział w potyczkach pod Koniecpolem (25 V 1863) i Przedborzem (25 VI 1863).

Skąpski (Skompski) Franciszek (1840-1863), poch. z Galicji, ur. w Muszynie. Uczył się w Instytucie Technicznym w Krakowie, następnie zaciągnął się do 20. pułku liniowego piechoty austriackiej, gdzie dosłużył stopnia wachmistrza. Przystąpił do powstania i awansował do rangi porucznika. Odznaczył się w bitwie pod Przedborzem (25 VI 1863), po tym jak dowódca Zaborowski opuścił oddział nie zostawiwszy żadnych rozkazów. Skąpski na czele swej kompanii przeszedł most, co ośmieliło innych. Dzięki temu wielu powstańcom udało się uniknąć niewoli. Następnie walczył pod dowództwem Mossakowskiego, a potem Chmieleńskiego. Brał udział w 13 bitwach, m. in. pod Rudnikami, Białą, Warzynem. W sierpniu mianowany kapitanem. Zginął w potyczce pod Ciernem we wrześniu 1863 r., pochowany w Jędrzejowie.

 

Skrzyński Ludwik, służył w oddziale J. Śmiechowskiego, następnie w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Sobolewski Feliks, ur. w 1845 r. w Piotrkowie. Wziął udział z oddziałem Oksińskiego m. in. w bitwie pod Przedborzem (patrz więcej: Koniecpol).

Stompor Walenty, ur. ok. 1845 r., włościanin, poch. z gub. radomskiej. Oskarżony o współudział w ograbieniu (rekwizycję?) właściciela karczmy pod Przedborzem, skazany na 4 lata katorgi na Syberii.

Stradel Piotr (1849-1936), s. Jana, ur. 4 VII 1849 r. w Przedborzu, weteran powstania styczniowego, zm. 8 VIII 1936 r. w Przedborzu i tam pochowany.

 

 

 

 

 

 

Nagrobek Piotra i Marii Stradel, rok 2023 (fot. G. Mieczyński)

 

Swienczinski (Święczyński) Szymon, ur. ok. 1827 r., urlopowany szeregowy zamockiego włościańskiego pułku, poch. z gub. radomskiej, włościanin, oskarżony o współudział w ograbieniu (rekwizycję?) właściciela karczmy pod Przedborzem, skazany na zesłanie na Syberię.

Syczyński, powstaniec z oddziału Bończy i Dzianotta, żonaty. Wziął udział w bitwie w Przedborzu (25 VI 1863). Został aresztowany 28 czerwca w Drzewicy przez oddział dragonów i kozaków.

Szaniecki Hipolit, ur. w 1842 r. w Pożogu, aplikant biura naczelnika powiatu. Służył jako szeregowy, a następnie sierżant, podporucznik i porucznik w oddziałach: Topora, Łapińskiego, Grekowicza (pod Szklarami), Zaborowskiego (pod Przedborzem), Chmieleńskiego (pod Ciernem, Warzynem, Czarną, Mełchowem, Oksą i Kwilinem). Trzykrotnie ranny. Po powstaniu pracował jako urzędnik.

Szymborski Antoni, ps. Sikorski, Makiewicz (1831-1881), szlachcic, powstaniec wielkopolski (1848) i styczniowy. Po przyłączeniu się do oddziału A. Jeziorańskiego w Studziannej wziął udział w zajęciu Przedborza (patrz więcej: Żytno).

Śladkowski Ignacy, urzędnik we wsi Wolica w pow. stopnickim, ur. ok. 1843 r. Ujęty za przynależność do oddziałów powstańczych pod Przedborzem. Przetrzymywany w więzieniu kieleckim od 1 VII 1863 r. Decyzją z 15 IX 1863 r. karnie wcielony do carskiej armii (AGAD, zespół 203, sygn. 97, k. 108V-109; http://powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=z14).

Śmiechowski Józef (1798-1875), żołnierz armii Królestwa Polskiego 1815-1830, kapitan 20. pułku piechoty liniowej w powstaniu listopadowym 1830-1831. W powstaniu styczniowym początkowo dowodził własnym oddziałem, przed atakiem na Rawę podporządkował się A. Jeziorańskiemu. Uczestniczył we wszystkich potyczkach tego oddziału, m. in. w zajęciu Przedborza. Po połączeniu oddziałów Jeziorańskiego i Langiewicza awansowany do stopnia generała brygady. Po wycofaniu się z czynnej walki wyjechał do Galicji. Tam zajmował się organizowaniem pomocy dla powstańców. Pozostał na emigracji.

 

 

Świętorzecki Bolesław, służył w oddziale J. Śmiechowskiego, a następnie w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Tomaszewski Konrad, uczestniczył w potyczkach: w Płocku (23 I 1863), Gielniowie (22 IV 1863), Przysusze (27 IV 1863), Wodzisławiu (6 V 1863), Koniecpolu (25 V 1863), Skalbmierzu (30 V 1863), Przysusze (13 VI 1863), Górach (18 VI 1863), Przedborzu (25 VI 1863). Poległ w walce.

Turczynowicz Józef, ur. w 1837 r. w Warszawie, praktykant gospodarczy. Walczył m. in. pod Przedborzem (patrz więcej: Koniecpol).

Tylman Albin (1843-1863), syn lekarza. Był słuchaczem Szkoły Wojskowej w Genui. W powstaniu dowódca kompanii piechoty w oddziale Z. Chmieleńskiego. Wziął udział w bitwach: pod Janowem (6 VII 1863) pod Rudnikami (28 VII) i prawdopodobnie we wszystkich kolejnych stoczonych przez ten oddział, w tym pod Przedborzem (3 IX ). Poległ pod Ociesękami (28 XI 1863).

Urbanowski Stanisław, służył w oddziale J. Śmiechowskiego, a następnie w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Urbański Józef (1802-1885), proboszcz parafii w Przedborzu (1862-1867), ur. w Bodzentynie. W 1863 r. czasowo aresztowany za popieranie powstania (wyszedł na wolność w grudniu). W 1867 r. przeniesiony na probostwo w Osieku, a następnie do Radoszyc, gdzie zmarł.

Wajs (Wejs, Weis, Weiss) Adam (1842-1870), s. Ignacego, ur. w mieście Ujazd, sukiennik. W powstaniu służył w oddziale gen. A. Jeziorańskiego, z którym prawdopodobnie wziął udział w zajęciu Przedborza, potem pod rozkazami gen. M. Langiewicza. Następnie walczył w oddziale „Dzieci Warszawskich” mjr. Ludwika Żychlińskiego. Uczestnik bitew pod Ossą (10 VII 1863), Żdżarami (11 VII 1863) i Brenicą (14 VII 1863). W tej ostatniej wzięty do niewoli. Więziony w Piotrkowie Trybunalskim, został zwolniony 22 XI 1863 r. i odesłany do miejsca zamieszkania w Tomaszowie. Aż do śmierci pozostawał pod dozorem policyjnym.

Walewski Wincenty h. Collona (1841-1896), w oddziale Oksińskiego walczył m. in. pod Przedborzem (patrz więcej: Sulmierzyce).

Weirich Władysław, ur. w 1841 r. w Górze Puławskiej, przemysłowiec. W oddziale Oksińskiego walczył m. in. pod Przedborzem (patrz więcej: Koniecpol).

Węglewski Ignacy, ur. w 1836 r. w Rzeczkowie (pow. piotrkowski), giser. Walczył pod dowództwem Szymanowskiego i Jeziorańskiego. Wziął udział w bitwie pod Studzianną i zajęciu Przedborza. Został ranny pod Kobylanką.

Węgliński Antoni, ur. w 1845 r. w Tuszynku Duchownym, rolnik. Służył w oddziałach Oksińskiego i Lütticha. Wziął udział w bitwach pod Rychłocicami i Przedborzem. Więziony w Piotrkowie.

Wieruski (Wierucki) Walenty (ok. 1836-1864), s. Kazimierza, zm. w Przedborzu 17 III 1864 r. w wyniku ran odniesionych pod Studzińcem (Studzieniec koło Fałkowa?, Studzianna?).

Wierusz-Kowalski Marcin Edmund (1839-1913), ukończył szkołę realną w Kielcach. Działał w konspiracyjnej organizacji w Warszawie (1862). Służył w oddziale Bończy, następnie pod dowództwem Zaborowskiego wziął udział w bitwie pod Przedborzem (25 VI 1863). Po rozproszeniu oddziału przeszedł pod komendę Z. Chmieleńskiego i uczestniczył z nim w kilku potyczkach, m. in. pod Oksą. Później walczył w korpusie Hauke-Bosaka. Aresztowany w styczniu 1864 r., skazany na pobyt w Korsuniu, w 1869 r. powrócił do kraju.

Wilczyński Antoni, ur. ok. 1845 r., poch. z Przedborza. Ciężko ranny w potyczce (prawdopodobnie pod Komorowem 20 VI 1863 r.), w lipcu 1863 r. leczony w szpitalu w Stopnicy. Po wyleczeniu (27 VIII) przewieziony do więzienia w Kielcach.

Wilski Józef, służył w oddziale J. Śmiechowskiego, następnie w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Winnicki Tomasz, dowódca kawalerii i szef sztabu w oddziale A. Jeziorańskiego, wziął udział w zajęciu Przedborza w lutym 1863 r.

Wiśniewski Julian Lucjan Józef (1842-1913), ur. 6 I 1842 r. w Krakowie, praktykant handlowy, pracował jako dziesiętnik w organizacji narodowej. W powstaniu służył w oddziałach: Langiewicza, Bończy, Chmieleńskiego, Zaborowskiego i Iskry. Walczył pod Małogoszczem, Chrobrzem, Grochowiskami, Górami, Chorzelami, Przedborzem i powtórnie pod Małogoszczem. Ranny pod Grochowiskami i Przedborzem. Wzięty do niewoli, został skazany na 5 lat rot aresztanckich w Kazaniu. Po powrocie zajmował się handlem. Od 16 VII 1890 r. członek Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania Polskiego 1863/64 r. 28 VI 1905 r. przyjęty do Przytuliska Weteranów w Krakowie (uzupełnienia: https://genealogia.okiem.pl/powstanies/index.php?inne_pole=deklara&str=14).

Wiśniewski Julian, ur. w 1844 r., uczeń szkoły realnej. Służył jako szeregowiec, a następnie podoficer (sierżant), podporucznik i kapitan w oddziałach: Kurowskiego, Grekowicza, Denisewicza, Chmieleńskiego i Rębajły. Walczył pod Miechowem, Szklarami, Szycami, Janowem, Rudnikami, Obiechowem, Białą, Przedborzem (3 IX 1863), Ciernem, Warzynem, Czarną, Oksą, Kwilinem (19 X 1863) i Opatowem. Ranny pod Ciernem i Kwilinem. Po powstaniu oficer austriacki, dosłużył stopnia podpułkownika.

Wiśniewski Wawrzyniec (1823-1913), właściciel majątku Gomulin. Walczył pod dowództwem majora Józefa Oksińskiego, m. in. pod Koniecpolem i Przedborzem (patrz więcej: Koniecpol).

Władyczański Teofil, ps. Zaremba – oficer w oddziale Chmieleńskiego, wziął udział w potyczce pod Przedborzem (3 IX) poległ pod Mełchowem (C. Januszewski, Ze wspomnień o pułkowniku Chmielińskim, „Polska Zbrojna” 1924, nr 22, s. 6; M. Zwoliński, Powstanie styczniowe na ziemi częstochowskiej : 160 rocznica, Częstochowa 2022, s. 90-91) – patrz więcej: Kruszyna.

Włodek Józef, służył w oddziale J. Śmiechowskiego, następnie w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Wolski Józef, ur. w 1845 r. w majątku Pilichowice (pow. opoczyński), z oddziałem Oksińskiego wziął udział m. in. w bitwie pod Przedborzem (patrz więcej: Koniecpol).

Wolski Walerian, służył w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem, później szef straży narodowej.

Woźniakiewicz Józef, ur. w 1841 r. w Wodzisławiu, kowal. Służył w oddziałach Kurowskiego, Jasińskiego, Bończy i Chmieleńskiego. Wziął udział m. in. w bitwach: pod Sosnowcem, Miechowem, Górami, Przedborzem, Ciernem, Mełchowem, Lelowem, Oksą, Kunowem, Św. Krzyżem. Ranny pod Kunowem i Ciernem.

Zabielski Antoni, ur. w 1842 r. Sokołowie, praktykant gospodarczy. Pracował w organizacji narodowej od 1861 r. jako wysłannik Komitetu Centralnego i agitator wśród włościan, setnik. Dowodził niewielkim oddziałem przez siebie sformowanym. W stopniu szeregowca służył w strzelcach i żuawach, następnie w kawalerii w oddziałach Zdanowicza, Langiewicza i Morbitzera Kosy. Awansował na porucznika. Walczył m. in. pod Lubartowem, Kurowem, Żyrzynem, Kazimierzem, Sandomierzem, Staszowem, Małogoszczem, Pieskową Skałą, Skałą, Sosnówką, Chrobrzem, Grochowiskami, Przedborzem, Wąchockiem. Po powstaniu administrator folwarku. Od 5 I 1892 r. członek Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania Polskiego 1863/64 r. (uzupełnienia: https://genealogia.okiem.pl/powstanies/index.php?inne_pole=przedb&str=3).

Zagórski Adam, służył w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Zagrodzki Edward, h. Habdank, ur. w Szczebrzeszynie. Służył w oddziałach Z. Chmieleńskiego i Jana Rudowskiego. Walczył pod: Przedborzem, Rudnikami, Obiechowem, Szczekocinami, Białą, Tarnawą, Bliżynem, Bzinem, Kamienną, Wąchockiem i Wielką Wsią. Dwukrotnie ranny. Więziony w Kielcach. Pochowany na Starym Cmentarzu w Kielcach (http://powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=m11).

Zawadzki, służył w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Wziął udział we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Zienkiewicz Kazimierz (1845-1925), ur. w rodzinie szlacheckiej. W powstaniu od czerwca 1863 r. Wziął udział w 15 większych bojach i był dwukrotnie ranny (Rudniki i Ociesęki). Awansował stopniowo z podoficera na dowódcę kompanii i kapitana. Służył pod Chmieleńskim, Zaborowskim – z nim wziął udział w potyczce w Przedborzu (25 VI 1863), Iskrą (do klęski pod Małogoszczem) i ponownie Chmieleńskim (do oddziału dołączył w okolicach Żeleźnicy). Po bitwie pod Opatowem (21 II 1864) ukrywał się z kilkoma powstańcami w lasach. Pochwycony z bronią w ręku przez kozaków, podał się za poddanego austriackiego Ludwika Wysockiego. Został zesłany na osiedlenie w gub. jenisejskiej. Pracował jako parobek rolny. Po amnestii dla obywateli austriackich w 1870 r. został zwolniony i osiedlił się we Lwowie. W latach międzywojennych odznaczony orderem Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych.

Żabski, służył w szwadronie dowodzonym przez J. Miniewskiego w oddziale A. Jeziorańskiego. Uczestniczył we wszystkich działaniach oddziału (m. in. zajęciu Przedborza) aż do połączenia się z Langiewiczem.

Żmudowski Ludwik (1826-1891), duchowny katolicki, w czasie powstania proboszcz parafii w Białobrzegach Opoczyńskich. Wspierał powstańców wygłaszając patriotyczne kazania i nawołując do walki. Aresztowany i więziony w Piotrkowie, uniknął zesłania. Zmarł w Przedborzu, pochowany na miejscowym cmentarzu.

Żochowski Władysław, s. Józefa, uczeń. Uczestniczył m. in. w bitwie pod Przedborzem (25 VI 1863) – patrz więcej: Koniecpol.

Żuchalski Piotr Paweł (1829-1864), syn Jana Chrzciciela (dziedzica części Przedborza), ur. w Przedborzu, żonaty, pisarz prowentowy w majątku Rudolfa Życińskiego, zamieszkały w Radkowie koło Szczekocin. Wachmistrz żandarmerii narodowej. Na jego rozkaz w nocy z 18 na 19 III 1864 r. powieszono Antoniego Musiała mieszkańca wsi Słupia koło Jędrzejowa. Aresztowany przez Rosjan 30 marca, 10 IX 1864 r. został skazany na karę śmierci przez powieszenie. Wyrok wykonano 15 IX 1864 r. w Słupi.