W Wigilię Bożego Narodzenia 1863 r. Rosjanie we dworze Józefa Gierowskiego w Wielgomłynach aresztowali pod zarzutem udziału w powstaniu właściciela, jego żonę i wszystkich gości: Aleksandra Mączyńskiego, Jana Szuberta, Stanisława Lipińskiego i najważniejszego – Ignacego Błeszyńskiego (naczelnika wojennego powiatu piotrkowskiego, według innych źródeł okręgu radomszczańskiego). Powstaniec Antoni Szymborski (patrz więcej: Żytno) pisał, że w czasie aresztowania Błeszyński nie pełnił już żadnej funkcji. Z powodu nadużywania alkoholu pozbawiono go dowodzenia oddziałem. Ukrywał się we dworach, ze względu na podobne zainteresowania szczególnie upodobał sobie towarzystwo Gerowskiego (Gierowskiego). Nie przesądzając, czy opinia Szymborskiego jest prawdziwa, to z pewnością aresztowanie Błeszyńskiego, ze względu na jego kontakty, było zagrożeniem dla lokalnej organizacji. Osoby z konspiracji mogły obawiać się złamania Błeszyńskiego w śledztwie. Możliwe, że z tego powodu wyjechał za granicę organizator wojskowy Władysław Siemieński. Z zeznań Błeszyńskiego wynika, że przyjął taktykę pomniejszania swojej roli w powstaniu, twierdził, że przez większą część roku (do lipca) działał jako adiutant ministra Wysockiego w Krakowie. Wyrażał surowe opinie o wielu polskich dowódcach i negował sens zarówno wybuchu, jak i kontynuowania powstania. Swój udział w nim i wcześniejszą dezercję z wojska rosyjskiego przedstawiał jako konsekwencje osobistych problemów miłosnych i finansowych. Ujawnił nazwiska podległych mu od października dowódców 4 mniejszych oddziałów: Zambrzyckiego, Antoniego Bąka, Maźniewskiego i Szwarca (byłego oficera pruskiego). Według niego w strukturach organizacji w woj. kaliskim działali: Pini (naczelnik województwa), Rodowicz (komisarz województwa), Twarowski vel Szutkowski (naczelnik wojenny powiatu piotrkowskiego i organizator powiatu), Jankowski (cywilny naczelnik powiatu piotrkowskiego), Stamirowski vel Garbacki (naczelnik okręgowy piotrkowski, miał pełnić też obowiązki cywilnego naczelnika powiatu ze względu na ucieczkę Jankowskiego), Kubaszewski (naczelnik okręgowy radomszczański, miał być urzędnikiem pochodzącym z Żytomierza). Wymienił też nazwiska kilku oficerów pełniących niższe funkcje: Stolnikowicza (agent rządu), Urbanowskiego (naczelnik połączonych powiatów kaliskiego, wieluńskiego i sieradzkiego; ten sam oficer, który był wcześniej dowódcą oddziału walczącego pod Rychłocicami i rozpuścił swój oddział), Sośnickiego (organizator kawalerii w województwie), Cieszkowskiego (adiutant Sośnickiego, brat zabitego Teodora). Żadna z podanych przez Błeszyńskiego informacji nie znajduje potwierdzenia w innych źródłach. Pini po klęsce kruszyńskiej wyjechał za granicę, w tym czasie naczelnikiem województwa był Franciszek Kopernicki. Maźniewski, Zambrzycki i Szwarc to prawdopodobnie oficerowie oddziału Józefa Oksińskiego – Jan Zambrzycki poległ 5 V 1863 r. pod Rychłocicami, Jan Maźniewski zginął w Koniecpolu 25 V 1863 r. Natomiast Urbanowski (prawdopodobnie Napoleon) faktycznie walczył pod Rychłocicami, ale po bitwie wyjechał za granicę. Możliwe, że Rosjanie zorientowali się w grze Błeszyńskiego, poza tym jako dezerter z rosyjskiej armii stał na straconej pozycji. Został skazany na karę śmierci, a wyrok przez powieszenie wykonano w Piotrkowie 5 III 1864 r. Wraz z nim śmierć ponieśli proboszcz parafii Dmenin Ignacy Mosiński (patrz: Dmenin) i szeregowiec wołyńskiego pułku ułanów Panteleon Suchy (Suchoj).
Błeszyński (Błeszczyński) Ignacy (1842-1864), ur. 30 X 1842 r. w majątku Rogoźnik w pow. olkuskim gub. radomskiej. W 1851 r. rozpoczął naukę w Tulskim Aleksandryjskim Korpusie Kadetów, rok później przeniesiony do Orłowskiego Bachtińskiego Korpusu Kadetów, który ukończył w 1861 r., następnie skierowany jako chorąży do Finlandzkiego Liniowego Batalionu nr 6. Urlopowany przyjechał do Polski i już nie powrócił do swojego pułku. W powstaniu działał pod nazwiskiem rodowym matki – Malczewski, początkowo u boku Oksińskiego organizował oddział powstańczy w pow. wieluńskim, był tam również żandarmem wieszającym. W stopniu podporucznika dowodził oddziałem piechoty złożonym z ochotników pow. piotrkowskiego. Wziął udział w bitwie pod Kruszyną, następnie był naczelnikiem wojennym powiatu (wg innych źródeł okręgu radomszczańskiego). Ujęty przez kozaków w nocy z 24 na 25 XII 1863 r. w Wielgomłynach. Przewieziony do Piotrkowa i po przeprowadzonym śledztwie skazany na karę śmierci przez powieszenie. Wyrok wykonano 5 III 1864 r.
Gierowska Franciszka (ok. 1833-1911), żona Józefa, właścicielka majątku Wielgomłyny. Aresztowana 24 XII 1863 r., więziona wraz z niemowlęciem. Po uwolnieniu objęta nadzorem policyjnym. Zm. w Częstochowie we IX 1911 r. Pochowana na cmentarzu św. Rocha („Goniec Częstochowski” 1911, nr 251,s. 2).
Gierowski Józef (1821-1873), właściciel majątku w Wielgomłynach. W czasie powstania należał do organizacji cywilnej, zaopatrywał oddziały (m. in. Oksińskiego) w żywność i odzież. Aresztowany 24 XII 1863 r. wraz ze wszystkimi gośćmi odbywającej się we dworze wieczerzy wigilijnej. Za udzielanie pomocy powstańcom skazany 17 IX 1864 r. na zesłanie do Syberii Zachodniej. Prawdopodobnie wyrok został złagodzony, ponieważ w październiku 1865 r. nakazano objęcie go dozorem policyjnym za przestępstwa polityczne W latach 70. XIX w. mieszkał w Częstochowie. Tam zmarł i został pochowany na cmentarzu św. Rocha.
Szubert Jan Tomasz (1843-1937), mieszczanin, ur. 19 XII 1843 r. w Częstochowie. Służył w oddziałach: J. Grekowicza, A. Kurowskiego, J. Oksińskiego, T. Cieszkowskiego i A. Lütticha. Aresztowany w Wielgomłynach 24 XII 1863 r., skazany na 3 lata rot aresztanckich na Syberii. Powrócił do kraju w 1873 r. Pracował na kolei, był zawiadowcą stacji w Gomunicach. Spisał swoje wspomnienia, które opublikowano po jego śmierci. Kawaler Krzyża Niepodległości z Mieczami (1930). Zm. 15 X 1937 r. w Gomunicach, został pochowany w Częstochowie – grób się nie zachował.
Lipiński Stanisław Damazy (ur. 1834), aresztowany 24 XII 1863 r. w Wielgomłynach pod zarzutem sprawowania funkcji oficera w oddziałach powstańczych, skazany 17 IX 1864 r. na zesłanie do gub. tobolskiej. Po powrocie mieszkał w Gidlach (patrz więcej: Gidle).
W październiku 1865 r. władze objęły nadzorem policyjnym za przestępstwa polityczne 7 mieszkańców gminy Wielgomłyny: Jana Chruścikowskiego (patrz więcej: Niedośpielin), Antoniego Ciesielskiego, Józefa Gierowskiego, Franciszkę Gierowską, Franciszka Kucharczyka, Ludwika Nadrowskiego (z Rudki), Wojciecha Nowaka. Ponadto władze podejrzewając o udział w powstaniu Ignacego Tchorzewskiego (dziedzica Woli Rożkowej) nakazały zebrać informacje na jego temat.
Lista objętych nadzorem policyjnym w gm. Wielgomłyny (fot. APPT, Akta g. Wielgomłyny, sygn. 31)
Po powstaniu pod pretekstem udzielanej przez zakonników pomocy powstańcom władze rosyjskie dokonały kasaty zakonów. W Wielgomłynach paulini przebywali do 1866 r., wówczas budynki przeszły we władanie diecezji. Grunty orne liczące 216 mórg i 5 prętów należące do zakonu Naczelnik Powiatu Piotrkowskiego oddał w drodze licytacji w dzierżawę na 3 lata.
Powstańcy związani z gminą Wielgomłyny
Barański Wincenty, ur. ok. 1841 r. w Sarkowie, weteran powstania, w okresie międzywojennym awansowany na podporucznika, odznaczony Krzyżem Niepodległości z Mieczami, mieszkał przez pewien czas w Wielgomłynach. Zm. 23 VII 1928 r. w Sosnowcu. Pochowany na cmentarzu katolickim przy ul. Andersa (sektor B6, rząd 13, grób nr 17).
Chruścikowski Jan, właściciel wsi Niedośpielin (patrz więcej: Niedośpielin).
Kozłowski Ignacy Julian Jan (1843-1881) – właściciel majątku Odrowąż (patrz więcej: Niedośpielin).
Marasiński (Marasik, Marosiński) Jan, ps. Szuwalski, Suwalski, s. Wojciecha (gorzelanego), ur. 16 VI 1841 r. w Sokolej Górze, karbowy w majątku Oksa koło Włoszczowy. W powstaniu służył jako porucznik, początkowo w oddziale Jana Mazarakiego, prawdopodobnie w maju 1863 r. został naczelnikiem oddziału żandarmerii narodowej w pow. kieleckim. Aresztowany z bronią w ręku 19 V 1864 r. we dworze we wsi Zdanowice. Oskarżony o wydanie rozkazu powieszenia Antoniego Musiała w Słupi koło Jędrzejowa. Według różnych źródeł: skazany na karę śmierci i powieszony przez Rosjan w czerwcu 1864 r. w Jędrzejowie lub rozstrzelany w Kielcach, ewentualnie wysłany na 5 lat do niżgorodzkiej roty aresztanckiej.
Piasecki Karol (1836-1881), s. Mateusza. Wzięty do niewoli 10 I 1864 r. w Wielgomłynach pod zarzutem przynależności do partii Pudłowskiego (patrz więcej: Radomsko).
Wodziński Jan Gwalbert Henryk h. Jastrzębiec (1834-1863), s. Jana i Józefy z Szymońskich, ur. 12 VII 1834 r. w Warszawie, żonaty z Jadwigą ze Ślaskich – właściciel Woli Życińskiej. W 1851 r. ukończył Instytut Szlachecki w Warszawie. Członek Towarzystwa Rolniczego. W 1862 r. urodził mu się syn Tadeusz Eustachy. Służył w oddziale T. Cieszkowskiego, brał udział w zajęciu Radomska i rekwizycji kasy magazynu solnego w marcu 1863 r. (patrz więcej: Radomsko). Zginął 22 III 1863 r. w potyczce pod Kuźnicą Masłońską. Akt zgonu sporządzono 3 IV po zeznaniach świadków – brata Władysława Wodzińskiego (lat 26) i dziedzica wsi Zalesie Stanisława Pokutyńskiego (lat 38), że poranione ciało Henryka odnaleźli w lesie 22 III po bitwie z Rosjanami. Z tego względu można przypuszczać, że sami byli członkami oddziału powstańców i uczestniczyli w walce (uzupełnienia: „Kurjer Warszawski” 1851, nr 167, s. 882; akt ur. 98/1862, par. Maluszyn; akt małż. 9/1857, parafia Minoga; akt ur. 362/1834, Warszawa par. św. Andrzeja).