Rogaczew

Na wieść o przechodzących przez Januszewice powstańcach, którzy udali się w kierunku Maluszyna, stacjonująca we Włoszczowie rota witebskiego pułku piechoty wraz z 16 kozakami wyruszyła w pościg. Około południa 21 I 1864 r. Rosjanie zaskoczyli odpoczywający w folwarku Rogaczów (dziś: Rogaczew) oddział powstańców złożony głównie z rekrutów pod dowództwem mjr. Andrzeja Denisewicza, wchodzący wówczas w skład II korpusu gen. Józefa Hauke-Bosaka. Około 200 powstańców (wg „Dziennika Wojennych Działań” z 1864 r., nr 5, s. 2: 300) cofało się w nieładzie w kierunku Dąbrowy Zielonej (patrz: Dąbrowa Zielona), gdzie Denisewiczowi udało się uporządkować szyki i odeprzeć atak.

Denisewicz Andrzej (ok. 1842-1864), s. naczelnika żandarmerii w Ostrołęce. W 1862 r. obawiając się aresztowania za działalność antyrządową wyemigrował do Serbii, gdzie wstąpił do wojska i został oficerem. W czasie powstania powrócił do kraju i służył jako dowódca piechoty u Grekowicza, następnie walczył w oddziale Sokołowskiego Iskry i Zygmunta Chmieleńskiego. Później samodzielnie dowodził mniejszymi oddziałami. Za zasługi mianowany majorem. Wziął udział w potyczkach: pod Rogaczewem i Dąbrową Zieloną (21 I 1864), Opatowem (21 II 1864), Maruszową (21 III 1864). Poniósł klęskę pod Radkowicami (4 IV 1864) i został wzięty do niewoli. Stracony w Wierzbniku 14 V 1864 r. (fot. https://www.ogrodywspomnien.pl/index/showd/40181).

 

 

Fragment mapy Królestwa Polskiego z zaznaczonym folwarkiem Rogaczów

„Dziennik Powszechny” w notatce z 19 II 1864 r. tak opisywał potyczkę: Piotrków. Major Serwatowski otrzymawszy we Włoszczowie wiadomość, że w nocy z 8(20) na 9(21) stycznia liczna banda pod dowództwem Donizewicza [powinno być: Denisewicza] przeszła przez wieś Januszewice ku Maluszynowi nad Pilicą, puścił się za nią w pogoń. O godzinie 5 po południu dopędziwszy bandytów w folwarku Rogaczowie i wyparłszy ich z trzech pozycji ścigał ich do ciemnej nocy. Mieszkańcy zeznali, że bandyci ponieśli dotkliwą klęskę, ujęto 11 jeńców i odbito 3-ch włościan porwanych przedtem z Januszewic. Zdobyto 21 sztućców [sztucerów]. W wojsku otrzymał kontuzję w głowę podporucznik Toczałów.

 

Pozostałości zabudowań folwarcznych w Rogaczewie, stan w 2023 r. (fot. G. Mieczyński)

Informacja, że bitwa rozpoczęła się o godz. 17 i trwała do ciemnej nocy jest mało prawdopodobna – w styczniu słońce zachodzi około godz. 16, o godz. 17 jest już ciemno. Ponadto w księdze zejść parafii w Dąbrowie Zielonej jako czas śmierci dwóch poległych powstańców podano godz. 16, a była to już końcowa faza bitwy. Udało się ustalić nazwiska pięciu powstańców ujętych pod Rogaczewem, byli to: Czerniejewski Antoni (s. Andrzeja, włościanin, ur. ok. 1846 r., poch. z Galicji), Dziewulski Stanisław (szlachcic niewylegitymowany, lat 46, poch. z Galicji z cyrkułu tarnowskiego, kawaler, jak odnotowano ujęty przy folwarku niedaleko wsi Dąbrowa – Archiwum Państwowe w Kielcach, Naczelnik Wojenny Powiatu Kieleckiego, sygn. 38, s. 112), Korupczyński Tomasz, (s. Romana, ur. ok. 1842 r., mieszczanin, poch. z Kielc), Wojcik (Wójcik) Franciszek (s. Franciszka, ur. ok. 1840 r., włościanin, poch. z Galicji) i Zarzycki Stanisław (s. Aleksandra, ur. ok. 1843 r., mieszczanin, poch. z Kielc). Wraz z czterema innymi schwytanymi pod Dąbrową Zieloną zostali zesłani na Syberię.

Pod Rogaczewem (zapewne po potyczce 21 I 1864 r.) do niewoli trafił też Wojciech Sroka, mieszkaniec Jaworzna, który w powstaniu walczył początkowo pod Langiewiczem, następnie Chmieleńskim i Bosakiem. Pod Rogaczewem został ranny i wzięty do niewoli. Po wyleczeniu trafił do cytadeli warszawskiej, później rok był więziony w guberni twerskiej. Po zwolnieniu wrócił do Galicji. W 1914 r. starał się o przyjęcie do Przytuliska Weteranów 1863 r. w Krakowie (ANK, zespół 550, sygn. 33, s.217-218).

W niektórych opracowaniach (np. S. Zieliński, Bitwy i potyczki 1863-1864…) powtarzana jest błędna informacja, że potyczka oddziału Denisewicza miała miejsce pod Rogaczówkiem. O prawdziwej lokalizacji świadczy m. in. notka prasowa wydrukowana w „Chwili” krótko po starciu.

„Chwila” 1864, nr 19

 

W potyczce prawdopodobnie uczestniczył też Aleksander Antoni Uchnast (1849-1939), s. obywatela ziemskiego Antoniego i Franciszki z Bentkowskich, ur. 28 I 1849 r. w Pradłach. Służył w oddziale mjr. Denisewicza. Na przełomie 1863 i 1864 r. walczył w lasach świętokrzyskich. Brał udział w potyczkach pod Ludynią, Świętą Anną (raczej: Rogaczewem/Dąbrową Zieloną) i Opatowem (20 II 1864) – tu został ciężko ranny. Leczony w klasztorze w Kurozwękach. Następnie ponad pół roku więziony w Sandomierzu. Jako małoletni zwolniony i odesłany do domu w Pradłach, gdzie został objęty nadzorem policyjnym. Po ukończeniu progimnazjum i kursów pedagogicznych rozpoczął pracę w 1873 r. jako nauczyciel ludowy w szkołach: w Szańcu, Strożyskach i Wełczu. Działacz PPS w czasie rewolucji 1905 r., potem wspierał konspirację POW i Legiony. W 1920 r. pozytywnie zweryfikowany jako weteran powstania styczniowego, otrzymał stopień porucznika. Odznaczony w 1930 r. Krzyżem Niepodległości z Mieczami, a w 1938 r. Krzyżem Oficerskim Odrodzenia Polski. Zm. 3 I 1939 r. w Busku Zdroju, pochowany na miejscowym cmentarzu.